Ν. Λυγερός
Δεν συνηθίζω να λέω ευχαριστώ σε διαλέξεις που αφορούν το θέμα της γενοκτονίας, θεωρώ ότι είναι το πρέπον να γίνεται από οποιονδήποτε. Άρα αρχίζουμε με μια διορθωτική κίνηση.
-Αυτό το έγραψες εσύ;
-Ναι.
Άρα μην ξαναγράψεις ποτέ ποντιακή γενοκτονία. Δεν είναι ποντιακή γενοκτονία, είναι τουρκική. Άρα είναι γενοκτονία των Ποντίων. Γενοκτονία των Αρμενίων, γενοκτονία των Ασσυρίων. Όχι ποντιακή γενοκτονία. Κανονικά είναι επιθετικός προσδιορισμός, άρα πρέπει να είμαστε λίγο προσεκτικοί. Σας υπενθυμίζω ότι η Τουρκία λέει συχνά ότι είναι αρμενική γενοκτονία και δεν εννοεί γενοκτονία των Αρμενίων, εννοεί το αντάρτικο που έκαναν σε ορισμένα σημεία, καταλάβατε; Είναι πολύ λεπτό το ζήτημα και πρέπει να είμαστε λίγο προσεκτικοί. Άρα μην το πάρεις στραβά. Να το πάρεις στραβά, αν το ξανακάνεις και μου ξαναέλθεις. Είναι μια κοπέλα που είχε κάτι στη μύτη.. (κλείνει η πόρτα).. Δεν έχετε διέξοδο, θα το ακούσετε ως το τέλος.
Όταν βλέπετε έναν οικολόγο που σας λέει ότι είναι πολύ καλό να βοηθάς τη γη και καπνίζει, έχεις ένα θέμα. Όταν βλέπεις κάποιον που ασχολείται με τις γενοκτονίες και έχει τρυπήσει το πρόσωπό του, έχεις ένα θέμα. Γιατί είναι μερικοί που έχουν υποστεί αυτά τα βασανιστήρια. Μετά, όταν θα του πεις ότι αυτό είναι βασανιστήριο, θα του πεις ‘μοιάζει με αυτό που κάνω’; Το σώμα μας είναι ένα δώρο. Είναι ένα τόσο μεγάλο δώρο που στις γενοκτονίες σφάζουν και τις γυναίκες που είναι έγκυες. Σφάζουν και το αγέννητο παιδί που είναι μέσα, για να μην υπάρξει το μέλλον. Είναι η παραλλαγή του σώματος δηλαδή δεν θέλουν να υπάρχει τίποτα. Άρα να είσαστε λίγο προσεχτικοί, όταν κάνετε πράγματα πάνω στο σώμα σας και λέτε ότι παλεύετε για άλλους που το έχουν υποστεί, ο άλλος όταν σε βλέπει, δεν το πιστεύει. Τώρα θα αναρωτηθείτε αν είμαι πάλι ένας από αυτούς τους συντηρητικούς γέρους, που μόλις βλέπουν οτιδήποτε που αλλάζει, σε σχέση με αυτό που ξέρουν, δεν συμφωνούν. Εξηγώ: Αν έρθετε τώρα όλοι με μαλλιά πράσινα, κόκκινα παρδαλά δεν μου καίγεται καρφί. Αν περπατήστε με ένα φτερό στον πισινό, δεν μου καίγεται καρφί. Άρα νομίζω ότι βλέπετε ότι δεν είναι θέμα συντηρητισμού. Είναι απλώς ότι μην χαλάς το σώμα που σου έδωσε η Ανθρωπότητα. Τόσο απλά. Γιατί οι γενοκτόνοι είναι αυτό που κάνουν. Άρα ή κάντε κάτι για αυτό (τον αγώνα της γενοκτονίας) ή τουλάχιστον μην το κάνετε, προσπαθήστε να βοηθήσετε, θα το κάνουμε εμείς. Λέω λοιπόν, θα σας το πω λίγο πιο ομαλά είναι το περίφημο ποίημα του Pagnol που λέει ότι όταν βλέπεις κάποιον να κάθεται σε ένα παγκάκι και είναι φτωχός και περνάς, δεν του μιλάς και λες τον καημένο. Mην το κάνεις. Ή πέρνα αδιάφορα και μην ασχολείσαι με αυτόν ή πήγαινε και κάτσε μαζί του να του πεις κάτι ανθρώπινο. Εμείς οι Πόντιοι έχουμε ένα πρόβλημα γενικότερα στο θέμα της συνοχής, της σκέψης, της συγκρότησης και κάνουμε αποσπασματικές κινήσεις όπου θεωρούμε ότι, αφού το κάνουμε είναι καλό. Είναι ήδη καλό.. Όχι. Αν δεν ξέρεις να το κάνεις, άσε μας. Ασχολούμαστε με αρκετά πράγματα όπου υπάρχει μια ενδογενής αναποτελεσματικότητα. Οι περισσότεροι από εσάς θεωρούν ότι τα θέματα των γενοκτονιών και η διαχείρισή τους οφείλονται αποκλειστικά στον γενοκτόνο. Είναι λάθος. Τα θύματα στη συνέχεια κάνουν τεράστια λάθη. Στρατηγικά, επικοινωνιακά, κοινωνικά. Και τα χρησιμοποιούν. Ξέρετε γιατί; Γιατί όταν γίνεται μια γενοκτονία, υπάρχει πάντοτε μια στρατηγική. Υπάρχει πάντοτε μια προσέγγιση ορθολογική του στόχου. Πώς θα διαλύσω όσο πιο αποτελεσματικά γίνεται ένα λαό και χρειάζεται τεχνική. Χρειάζεται επιστήμη. Μπορεί να σας ξαφνιάσω που το λέω, αλλά επειδή είμαστε στη φιλοσοφική να το σκεφτείτε πόσο επικίνδυνο είναι. Αρχικά μετακινούσαμε τους πληθυσμούς, μετά τους μετακινούσαμε με τραίνα, μετά τους σκοτώναμε αρχικά με όπλα συμβατικά και μετά με αέριο. Ξέρετε γιατί έγινε αυτό; Για να σκοτώνουμε όσο πιο πολλά άτομα την ημέρα. Είναι πολλοί από εσάς και μιλάω πιο πολύ και στα αγόρια, γιατί οι γυναίκες είναι λίγο τσάμπα μάγκες, τα αγόρια το έχουν λίγο, λογικό. Όσοι ασχολούνται με θέματα γενοκτονίας, και δεν το θεωρούν σημαντικό αυτό που κάνουν, να αναρωτηθούν πόσες φορές έχουν ενοχλήσει τον γενοκτόνο. (Δείχνει προς το κοινό) Αυτός με ξέρει, σου λέει αν άρχισε έτσι να δούμε πώς θα τελειώσει.
Εσείς αντέχετε και μετά παράγετε έργο. Αν ήσασταν άσχετοι με το θέμα, θα σας έλεγα να το πάρουμε από την αρχή να μάθουμε ποια είναι η λέξη, ενώ εσείς παράγετε έργο, έτσι δεν είναι; Άρα εφόσον παράγετε έργο, στα κιόσκια κτλ, μπορείτε να μετρήσετε πόσο από το έργο που παράγετε ενοχλεί τον γενοκτόνο. Έτσι δεν είναι; Είναι ένα σύστημα αξιολόγησης. Είναι το πιο σκληρό σύστημα που υπάρχει, όταν υπάρχει εχθρός. Στο σκάκι ο Lasker - και για 27 χρόνια ήταν πρωταθλητής του κόσμου στο σκάκι - έλεγε «μην ψάχνεις την καλύτερη κίνηση, ψάξε την καλή, αυτήν που ενοχλεί τον αντίπαλο». Έχουμε καταντήσει στην Ελλάδα να βάζουμε μνημεία γενοκτονίας όπου να ‘ναι. Σε παρκινγκ, σε γωνίες που κανένας δεν ξέρει μόνο η μάνα και η ψυχή του ξέρει πού να το βρεις και όταν γίνεται η επέτειος πρέπει να βάλουν σχεδόν GPS για να βρουν το μνημείο. Αυτά τα μνημεία δεν έχουν προκαλέσει ποτέ κανένα πρόβλημα σε κανένα. Μπορεί μόνο στους γείτονες, γιατί να το βάλετε εδώ. Υπάρχουν πολλά ψηφίσματα, από ψηφίσματα… Ξέρετε, αυτά τα ψηφίσματα. Εμείς βρίζουμε τα ψηφίσματα του ΟΗΕ, γιατί ναι μεν υπάρχουν ψηφίσματα αλλά δεν εφαρμόζονται ποτέ. Είναι λογικό να μπορούμε να το αξιολογήσουμε εμείς, γιατί εμείς όταν κάνουμε ψηφίσματα εφαρμόζονται πάντα. Έτσι δεν είναι; Άρα μπορούμε εύκολα να πούμε «ας το κάνουν αυτό». Να αναρωτηθείτε, λοιπόν, όταν είσαστε και νέοι, υπάρχουν και πιο μεγάλοι μέσα στην αίθουσα, αλλά τώρα μιλάω στους νέους. Αν έχετε προβλήματα με τους γέρους να θυμάστε ένα πράγμα, στον τομέα της γενοκτονίας γερνάμε πολύ γρήγορα. Γιατί τα πράγματα πάνε πολύ αργά. Άμα σκεφτείτε τώρα ότι μιλάμε για τη γενοκτονία των Ποντίων που είναι το ΄18 και είμαστε το 2014 και τώρα είσαστε οι νέοι εσείς και αναρωτιέστε τι θα κάνετε, μπορώ να σας πω ότι έχουν περάσει αρκετοί νέοι από αυτό το στάδιο και δυστυχώς έγιναν μόνο γέροι. Και γι’ αυτό εσείς έχετε ακόμη τόση δουλειά να κάνετε. Στη στρατηγική της αναγνώρισης το πρόβλημα ποιο είναι; Υπάρχει το θέμα της στρατηγικής. Υπάρχουν πολλοί που θεωρούν ότι η αναγνώριση είναι τόσο σίγουρη, τόσο δεδομένη που αρκεί να λεν, αναγνωρίστηκαν και φτάνει. Κανονικά για όσους είναι μαχητές ξέρετε ποιο είναι το πρόβλημα; Ακόμη κι όταν είστε στο Σύνταγμα σε κάποιο κεντρικό σημείο δηλαδή, μιλάτε για πράγματα κι έρχεται κάποιος και σας λέει τι είστε; Και λες μα δεν είναι δυνατόν να μην ξέρετε καθόλου. Όχι. Γιατί φοράτε μαύρο μπλουζάκι; Κι εκεί πέρα πέφτεις ξερός γιατί λες «ρε παιδιά μια απλή ενημέρωση». Για να καταλάβετε σε κάποια φάση ήταν το ανάλογο με το αρμενικό. Ήμουν με κάποιους μαχητές του Αρμενικού και τους μιλάω για το Αρτσάχ και δεν ήξεραν καν τι είναι το Αρτσάχ. Ολόκληρη κατεχόμενη περιοχή της Αρμενίας. Είστε πολύ νέοι για να είστε θύματα της γενοκτονίας έτσι δεν είναι; Είστε μάλιστα νέοι για να είσαστε ακόμη και πρώτης γενιάς, δηλαδή ούτε καν επιζώντες. Είσαστε τα παιδιά των παιδιών των επιζώντων στην καλύτερη περίπτωση, για να μη πάω πιο μακριά για τους πολύ πιο νέους. Δεν είστε γραμμένοι στη λίστα των γενοκτονημένων. Δεν είστε γραμμένοι στη λίστα των επιζώντων. Σε ποια λίστα μπορεί να γραφτείτε; Αυτός είναι ένας στόχος ζωής. Σας το λέω, γιατί έχετε τα χρώματα τα μαύρα. Για τους μαχητές, για τις αναγνωρίσεις των γενοκτονιών υπάρχει μόνο μία λίστα, είναι η μαύρη. Αν καταφέρετε να ενοχλήσετε τον εχθρό, ο οποίος ήταν και γενοκτόνος και συνεχίζει να λέει ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα και τα καταφέρνει θα σας βάλει στη μαύρη λίστα. Εγώ το παλεύω αρκετά. Στη μαύρη λίστα έχω μπει μόνο στο Αζερμπαϊτζάν. Η Τουρκία ακόμα να με βάλει, αλλά κοντεύει. Γι’ αυτό επειδή είμαστε μεταξύ νάνων, γιατί υπάρχει κάποιος που έχει απαγορευτικό να πάει στην Τουρκία; Να μου το πει για να είναι παράδειγμα για εμάς. Είναι μεγάλη δυσκολία δεν μπορώ να πω, ακόμη και στα Κατεχόμενα έχω πάει. Είναι μερικοί από εμάς που δεν ξέρουν πώς να ονομάσουν τον Κεμάλ. Ξέρετε τον ονομάζουν όπως τον ονομάζουν οι Τούρκοι. Αυτό είναι απίστευτο. Είναι απλό, Μουσταφά Κεμάλ. Κεμάλ. Κεμάλ ο γενοκτόνος. Όχι διάφορα άλλα που βάζουμε στην αρχή. Και κοιτάξτε μερικούς γέρους που τους κάνουμε παρατήρηση εκ μέρους του Λυγερού. Επειδή είναι γέροι θα νευριάσουν πιο πολύ. Πρέπει να καταλάβετε ότι όταν εμείς ακόμα, εμείς, χρησιμοποιούμε λεξιλόγιο το οποίο είναι της γενοκτονίας και λέμε είμαστε εναντίον και δεν το καταλαβαίνουμε καν. Άρα πρέπει να είμαστε πολύ προσεχτικοί στα μέρη που χρησιμοποιούμε. Είναι πολύ απλό ποιο είναι το πρόβλημα. Το θύμα είναι με τη δικαιοσύνη όμως κάθε λάθος που κάνει κερδίζει πόντο ο γενοκτόνος. Κάθε λάθος. Εξηγώ: Το φως θα νικήσει το σκοτάδι, αυτό είναι σίγουρο. Το θέμα είναι σε πόσο χρόνο, με ποια αποτελεσματικότητα. Αν δεν το προσέχουμε αυτό, τελικά βοηθάμε το σκοτάδι, γιατί δημιουργούμε σκιές. Κάνουμε λανθασμένες εκφράσεις, δεν έχουμε στόχο. Κάνουμε συλλόγους, που αφήνουν παντελώς αδιάφορο όχι μόνο το γενοκτόνο αλλά και το λαό μέσα στον οποίο ζούμε. Δεν είναι καν ενοχλητικοί. Άρα να προσέχετε, αν δεν είστε καν στο επίπεδο της παρενόχλησης, μη μιλάτε για ενόχληση. Στο Πανεπιστήμιο, όπως ξέρετε, υπάρχουν πολλές παρατάξεις που ασχολούνται με διάφορα θέματα που αφορούν τη διακόσμηση του Πανεπιστημίου. Είναι για να δημιουργούν θέσεις εργασίας. Για τη μπογιά, κάποιος πρέπει να φτιάξει τις μπογιές, για τα σπρέι, τις αφίσες, τη διακόσμηση της αφίσας. Είναι μερικοί που μαθαίνουν για τις αφίσες, μερικές δεν είναι τόσο ποιητικές, τέλος πάντων. Να καταλάβετε λοιπόν το επίπεδο, αν κάνετε λίγο φωτογραφία, θα δείτε ότι ποτέ δεν κάνουμε φωτογραφίες στο μισό-μισό. Ε, ούτε αυτό δεν το έχουν σωστό. Εντάξει ο άνθρωπος είναι καλοφτιαγμένος φαίνεται κι η σκιά. Δεν ξέρω πόσοι από τους φοιτητές που θα πάνε εκεί θα κάνουν αυτή την κίνηση, ελπίζω κανένας γιατί αλλιώς θα έχουμε προβλήματα. Συνήθως στην Ελλάδα είμαστε ενισχυμένοι από την άλλη πλευρά, για τους άνδρες λέω. Και θέλω να σας πω ότι είσαι μέσα στη φιλοσοφική, εντάξει; Δηλαδή το ανώτατο επίπεδο της νοημοσύνης της πιο αφαιρετικής, και ξαφνικά σου εξηγούν πού να πας. Θα ήθελα πολύ να δω Sartre, Camus, Heidegger να ήταν ζωντανοί το 2014 και να έλεγαν που θα πάω φέτος. Άρα το θέμα μας ποιο είναι; Όλα αυτά έγιναν το ΄15, το ΄18, το 1894, το 1923 και είμαστε το 2014 κι έχουμε τρεις αναγνωρίσεις για τη γενοκτονία των Ποντίων, όχι τέσσερα, μην ανησυχείτε δεν έχουμε φτάσει στη μούντζα. Άρα Κύπρος, Ελλάδα, Σουηδία. Σαν απόδοση για σχεδόν μια εκατονταετία δεν μπορείς να πεις ότι είναι θεαματικό, αλλά υπάρχει όμως στόχος. Στην αρχή ντρεπόμασταν γι’ αυτό που έγινε. Άρα σιγά-σιγά προσπαθήσαμε να ενσωματωθούμε. Το Ποντιακό στοιχείο αρχικά ήταν μαύρο και κίτρινο. Θα σας το πω τώρα με έναν πιο απλό τρόπο από μαύρο και κίτρινο, έγινε κατάμαυρο. Μετά το κατάμαυρο έγινε διαφανές. Μετά από διαφανές έγινε πράσινο, γαλάζιο και ροζ. Ξαφνικά ήρθαν οι Σουηδοί, έρχεται το Ευρωκοινοβούλιο το 2006, η Σουηδία το 2010 κι όλοι αυτοί που έχουν όλα αυτά τα χρώματα είπαν «μήπως να κάνουμε κι εμείς κάτι»; Μη νομίζετε ότι κατηγορώ τα χρώματα. Τα χρώματα μπορεί να είναι ωφέλιμα. Να ξέρετε ότι αν κάνουμε κάτι στις 19 Μαΐου οφείλεται στο πράσινο. Να το ξέρετε. Και μόνο. Δυστυχώς. Για ποιο λόγο δυστυχώς; Γιατί αν ο Μιχάλης ο Χαραλαμπίδης δεν ήταν στο πράσινο, ακόμη και τώρα θα αναρωτιόμασταν πότε θα είναι η μέρα. Γιατί έπρεπε να είναι στο πράσινο εκείνη τη στιγμή, την κατάλληλη στιγμή από τις κατάλληλες πιέσεις για να περάσει. Για να περάσει και για να μείνει, όπου η Ελλάδα, η Ελλάδα μας, αναγνωρίζει ότι η Ελλάδα έχει υποστεί γενοκτονία. Γι’ αυτό πρέπει να γράψεις πανηγυρικό, έτσι; Καταλάβατε; Προσπαθώ να σας πως απ’ την αρχή ότι είναι θέμα αξιοπιστίας. Όταν τα λέμε μεταξύ μας, δεν πειράζει. Όταν μιλήσουμε με έναν Αρμένη, με έναν Ουκρανό, με έναν Καμπτοτζιανό, με έναν από το Αρτσάχ, θα δείτε ότι άμα μπεις στο ‘πόσες αναγνωρίσεις έχετε πετύχει’; θα πεις ‘δεν έχει σημασία, εμείς το παλεύουμε, τα νούμερα δεν είναι σημαντικά, εμείς δεν είμαστε στα νούμερα, ας ασχοληθούμε με την ουσία’. ‘Ναι, αλλά πόσες’; - και μερικές γενοκτονίες δεν μέτραγαν καν πόντο γιατί ήταν γενοκτονίες από το ίδιο το κράτος.
Άρα για να είμαστε σοβαροί, έτσι να αρχίσουμε από την αρχή, έχουμε πετύχει μία αναγνώριση. Σουηδία. Αυτό να το έχετε στο μυαλό σας, το παλεύουμε τώρα με την Αυστραλία, θα γίνει και αυτό, αλλά είναι μία. Άμα σκεφτείτε τώρα ότι μετά από το 1918 έως το 2014 έχουμε πετύχει μία αναγνώριση, η οποία στην ψηφοφορία βγήκε στη Βουλή της Σουηδίας και πέτυχε 231 εναντίων 230, είχε μία ψήφο διαφορά, η οποία ήταν η γυναίκα Κούρδισσα, κι από το αντίθετο κόμμα, δηλαδή της είχαν πει να μην το κάνει αυτό. Αν αυτή η γυναίκα, που είναι από μία χώρα που ουσιαστικά δεν υπάρχει ακόμα, η οποία είναι ακόμα μέσα σε ένα πλαίσιο του εξωτερικού, η οποία δέχθηκε πιέσεις, δεν είχε ψηφίσει υπέρ, όλη η Σουηδία δεν θα είχε ψηφίσει υπέρ. Τώρα το λέω στις γυναίκες, αυτό που σας εύχομαι είναι να είστε μία από αυτές, που χωρίς τα μεγάλα εξαρτήματα - ξέρετε οι άντρες - έκανε τη δουλειά της εκεί που έπρεπε.
Δεν θέλω να σας πειράξω περισσότερο και θέλω να σας ρωτήσω πώς λέγεται, αλλά Κεμάλ ξέρετε. Άρα η ιδέα είναι η εξής: (Δείχνοντας το φυλλάδιο της Επετείου της Γενοκτονίας των Ποντίων 2014). Αυτά είναι τα πράγματα. Δεύτερον, κάνουμε ένα στρατηγικό λάθος. Πολλοί από εμάς θεωρούν ότι η 19η Μαΐου είναι ημέρα της θλίψης. Υπάρχει κάποιος που δεν το θεωρεί; Δεν είναι ημέρα θλίψης. Άρα γιατί δεν είναι; Γιατί πολύ απλά δεν είναι σαν τις 24 Απριλίου. Η 24η Απριλίου είναι ημέρα θλίψης. Η 19η Μαΐου δεν είναι ημέρα θλίψης. Θα μου πείτε, γιατί δεν έχουμε δικαίωμα να έχουμε μέρα θλίψης; Όχι καμία σχέση. Στις 24 Απριλίου 1915 έγινε κάτι, κακό, βάρβαρο. Στις 19 Μαΐου δεν έγινε κάτι το βάρβαρο, έγινε απλώς μια αποβίβαση. Αν επιλέγουμε την 19η Μαΐου, δεν είναι ως ημερομηνία θλίψης. Είναι πάρα πολύ σημαντικό αυτό που έχει γίνει. Και δεν ξέρω αν το έχετε συνειδητοποιήσει. Είναι μέρα αντεπίθεσης. Συμφωνείς; Ή έτσι κι έτσι; Άρα θα πρέπει να καταλάβουμε ότι επιλέχθηκε αυτή η μέρα για να ενοχλεί . Δεν έχει καμία σχέση με απλώς μία επετειακή μέρα. Άρα το ύφος που πρέπει να έχουμε αυτή τη μέρα, πολύ συχνά είναι λανθασμένο. Γιατί, τί κάνουμε στην πραγματικότητα; Αντιγράφουμε τις 24 Απριλίου, ενώ είναι πιο εξελιγμένη γιατί επιλέχτηκε μετά. Καταλάβατε;
Η γενοκτονία είναι μια λέξη που επινοήθηκε από τον Lemkin. Ακόμα και αυτή δεν την διαχειριζόμαστε σωστά. Ειδικά εσείς στη φιλοσοφική πρέπει να το προσέξετε για έναν απλό λόγο: Η γενοκτονία δεν είναι ελληνική λέξη. Είναι δύο ρίζες, μία ελληνική, γένος, και μία λατινική, -cide. Genocide. Άρα, όταν την επέλεξε ο Lemkin, για να φτιάξει αυτή τη λέξη, συνειδητά επέλεξε ένα κομμάτι να είναι Ελληνικό και ένα κομμάτι Λατινικό, για να φτιάξει μία λέξη όπου όλοι να νιώθουμε ότι είναι μέσα. Γιατί είναι Ευρωπαϊκό το πλαίσιο, Ελληνο-ρωμαϊκό κλπ. Εμείς όταν τη μεταφράζουμε, γίνεται γενοκτονία, άρα δεν ξέρουμε πια ότι ήταν αυτή η ιδέα, γιατί νομίζουμε ότι απλώς είναι μια λέξη. Επειδή ασχοληθήκαμε και με αυτό με τους μαθητές. Άμα διαβάσετε το λεξικό του Μπαμπινιώτη, δεν θα δείτε αυτό που λέω. Αν διαβάσετε το ετυμολογικό λεξικό του Μπαμπινιώτη, θα δείτε αυτό που λέω. Έχει ενδιαφέρον σαν διαφορά. Άρα, η λεπτομέρεια είναι εκεί. Η λέξη που πρέπει να σκέφτεστε ότι δεν είναι ελληνική, ότι φτιάχτηκε από δύο κομμάτια. Έγινε ελληνική στη μετάφραση. Πολύ σημαντικό σαν δράση και σαν επίπτωση. Το πιο σημαντικό όμως είναι να διαβάσετε τα αρχεία του Lemkin. Γιατί; Γιατί αλλιώς χάνεται ένα τεράστιο επιχείρημα, το οποίο είναι το εξής: για να εξηγήσει ο Lemkin τί σημαίνει γενοκτονία, πήρε δύο παραδείγματα (βάζει δύο φύλλα χαρτί το ένα πλάι στο άλλο) και λέει: εγώ όταν λέω γενοκτονία - γιατί έλειπε αυτή η λέξη - βασίζεται σε δύο πράγματα, σε αυτό που έγινε εναντίων των Αρμενίων και των Ελλήνων (και δείχνει τα δύο φύλλα). Που σημαίνει πρακτικά - θα σας το κάνω έτσι για να το βλέπετε. Άρα έχουμε δυο γεγονότα που συνέβησαν. Ξαφνικά κάποιος φτιάχνει μια λέξη και λέει αυτή η λέξη θα είναι αυτό, αυτό, αυτό κι αυτό (δείχνει ένα τρίτο φύλλο χαρτί). Άρα για να καταλάβετε τί είναι, την έχω χτίσει πάνω σε αυτές τις δύο ιστορίες, όχι λέξεις. (βάζει το τρίτο φύλλο πάνω στα άλλα δύο, ώστε να τα ακουμπάει και τα δύο). Κοιτάξτε τώρα τι γίνεται. Παίρνουμε τη λέξη (σηκώνει το τρίτο φύλλο) και ξεχνάμε αυτά (βάζει τα άλλα δύο φύλλα στην άκρη). Βάζουμε τη λέξη και λέμε: είναι πολύ σημαντική αυτή η λέξη. Αυτή η ετικέτα πρέπει να πάει να κολλήσει πάνω της. Όλος ο στόχος μας είναι αυτός, να τα καταφέραμε (ξαναβάζει το τρίτο φύλλο πάνω στα άλλα δύο). Πόσο γελοίοι πρέπει να είμαστε; Γιατί δεν έχουμε διαβάσει καν το κείμενο, για να καταλάβουμε ότι, αν ενοχλεί τόσο πολύ αυτή η λέξη τους γενοκτόνους - ειδικά τον γενοκτόνο, που μας αφορά - είναι επειδή τα θεμέλια της είναι βασισμένα στα γεγονότα που λέει ότι δεν υπάρχουν. Το πιάσατε αυτό; Ξέρετε πόσο σημαντικό είναι; Ρωτάω τώρα: Πόσοι από εσάς έχουν μεταφράσει τα κείμενα του Lemkin, ειδικά όταν κάνει αναφορά για τη Γενοκτονία των Ελλήνων, για να μπορούν να τα μοιράσουν στο κιόσκι, να υπάρχει απλώς η εξήγηση: Γενοκτονία μια λέξη που φτιάχτηκε πάνω σε δύο γεγονότα. Το ένα από τα δύο είμαστε εμείς. Είναι τα θεμέλια (δείχνει τα δύο φύλλα χαρτί) και εδώ (το τρίτο) είναι η κορυφή. Μιλάμε για την κορυφή χωρίς θεμέλια. Δεν έχει καμία επίπτωση. Άρα κοιτάξτε τώρα πως πάει, εφόσον το έχετε εντοπίσει αυτό, το αφήνουμε, εντελώς (παίρνει τα δύο φύλλα χαρτί και τα βάζει στην άκρη). Κι εξηγούμε σε όλους, κάθε φορά που κάποιος λέει τη λέξη γενοκτονία, αναγνωρίζει τα ιστορικά δεδομένα που έχουμε υποστεί, μόνο και μόνο που λέει τη λέξη . Δεν είναι ανάγκη να πει τίποτε άλλο. Κάθε φορά που λέτε τη λέξη γενοκτονία, βοηθάτε τον αγώνα. Όταν λέτε σφαγή, μακελειό δε βοηθάτε τίποτα. Μόνο γενοκτονία. Άρα όλο το λεξιλόγιο, γενοκτονία, γενοκτόνοι, γενοκτονημένοι, γενοκτονήθηκαν. Τίποτε άλλο. Γιατί είναι η μόνη λέξη που φτιάχτηκε πάνω σ’ αυτά τα θεμέλια. Άμα σκεφτείτε τώρα ότι αυτό που έχουν υποστεί οι Πόντιοι και οι Αρμένιοι, επέτρεψε στην Ανθρωπότητα, να ονομάσει ένα έγκλημα κατά της Ανθρωπότητας. Αξιολογείς ένα λαό και λες οι Πόντιοι τι έχουν κάνει σε αυτή τη ζωή, θα βλέπεις εδώ γράφει Πόντος, τα θεμέλια της έννοιας της γενοκτονίας. Όλοι οι άλλοι λαοί προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν αυτή τη λέξη. Αυτοί όμως κάνουν αυτό που θέλουμε εμείς, στην ετικέτα. Δηλαδή, αφού αυτή η λέξη υπάρχει, βάλτε μας στην ετικέτα κι εμάς. Κι εμείς έχουμε ξεχάσει ότι τη φτιάξαμε κι εμείς. Δεν τη φτιάξαμε βέβαια με το μυαλό μας, τη φτιάξαμε με το σώμα μας. Τη φτιάξαμε με το αίμα μας. Άρα, άμα δεν ήταν κανένας να μας πει στο μυαλό μας: ρε ‘συ είσαι ο απόγονος από αυτούς που το έκαναν. Γιατί, άμα δεν υπήρχε αυτό, ο Lemkin δεν θα είχε παράδειγμα. Ο Lemkin όταν φτιάχνει τη λέξη, δεν υπάρχει ακόμα η γενοκτονία των Εβραίων, άρα μην μπερδεύεστε. Αυτό έγινε μετά. Ο Lemkin την έχει ήδη τη λέξη, η οποία δεν είναι ακόμα αποδεκτή, τότε. Θα γίνει αποδεκτή, από τη Χάρτα του 1948. Βλέπετε τις λεπτομέρειες, είναι πάρα πολύ σημαντικές. Γιατί τώρα μπορείτε να αποδείξετε, ότι όχι μόνο οι Πόντιοι έχουν πάρει πόντο - τρόπος του λέγειν - αλλά έχουν πάρει πόντο από την Ανθρωπότητα. Πάρε έναν λαό και ρώτα τον: τί έχεις κάνει εσύ για την Ανθρωπότητα; Έτσι, τόσο απλά. Δηλαδή, είσαι στη μαύρη λίστα των κοινωνιών της λήθης; Ή δεν τα κατάφερες;
Οι Πόντιοι μπορούν να το πουν. Απλώς πολλοί Πόντιοι δεν το ξέρουν καν. Είναι λοιπόν σαν να βλέπετε τον Παρθενώνα και να αναρωτιέστε ποιος το έκανε. Είστε Έλληνες , βλέπετε τον Παρθενώνα, λέτε πολύ ωραίο κτίριο, εντυπωσιακό. Όλες αυτές οι οφθαλμαπάτες που έχει, μηχανικά, στατικά, αρχιτεκτονικά κι έρχεται τώρα ένας άλλος και σας λέει καλά ρε δεν κατάλαβες ότι αυτό το έχουμε φτιάξει εμείς; Ναι, ναι και πώς το κάνατε;
Στρατηγικές αναγνώρισης όπως καταλαβαίνετε αρχίζουν όλες από το ‘γνώθι σαυτόν’ και άμα δεν ξέρεις τί είσαι, πώς θες να πεις στον άλλον αναγνώρισέ με. Άμα σκεφτείτε ορθολογικά το εξής, δεν έχετε ανάγκη να του πείτε ‘πρέπει να μας λυπηθείς, έχουμε υποστεί γενοκτονία κι είναι πολύ κακό αυτό που μας συνέβη, λυπήσου μας και αναγνώρισέ μας’. Όχι. Του λέτε, αυτό (δείχνει τα δύο φύλλα χαρτί), εμείς το κάναμε. Ξαναέρχομαι στον Παρθενώνα, για όσους δεν το έπιασαν με την πρώτη. Η ιδέα δεν είναι να πιάνουμε τους άλλους και να πούμε πρέπει μας λυπηθείτε γιατί έχουμε ένα κτίριο, το οποίο είναι λίγο κακοφτιαγμένο και θέλουμε να το συντηρήσουμε, μπορείτε να μας δώσετε μερικές πέτρες, αν έχετε μάρμαρο της εποχής μάς πάει, άρα λυπηθείτε μας. Γιατί μας στεναχωρεί, είναι χάλια’. Φαντάζεστε να το διαβάζατε αυτό; Λοιπόν, εγώ, είναι αυτό που ακούω στο κάτω-κάτω. Είναι, μα πώς θα πούμε στους άλλους να μας αναγνωρίσουν; Θα πρέπει λοιπόν να κλαίνε όλοι γύρω τους και βλέπεις πόσο κλαίνε και λένε ‘κοίτα είμαστε οι κλαψιάρηδες. Γι’ αυτό, για να μην κλαίμε βάλε μια υπογραφή, για να μας αναγνωρίσεις’. Να θυμάστε το εξής, ο Baudelaire, άρα είναι ένας ζητιάνος που ζητάει λεφτά από έναν ποιητή, ο ποιητής τον σπάει στο ξύλο. Ο ζητιάνος νευριάζει, τον σπάει κι αυτός στο ξύλο. Μετά ο ποιητής του δίνει λεφτά. Και του λέει, τώρα έχουμε την ίδια αξία. Χαμογελάτε, αλλά αυτή είναι η ουσία, γιατί άμα είχε δώσει λεφτά, είναι ελεημοσύνη. Ενώ εδώ του είπε δεν είναι ανάγκη να ζητάς ελεημοσύνη. Θα πλακωθούν, όπως πλακώνονται δυο άνθρωποι που δεν έχουν καμία ανάγκη και εγώ επειδή σε είδα ισάξιό μου, σου δίνω αυτό. Τεράστια διαφορά. Είναι ακριβώς το ίδιο.
Λέμε πώς θα μας αναγνωρίσουν, είναι πολύ απλό. Αναγνωρίστε τους.
Πόσες γενοκτονίες έχετε αναγνωρίσει; Πόσες γενοκτονίες έχει αναγνωρίσει η Ελλάδα;
Ξέρω είναι δύσκολο, αναρωτιέστε πόσο μεγάλος είναι ο κατάλογος, λέτε τώρα από πού να αρχίσω, και φοβάστε να μην τις πείτε στη σειρά που θα ήθελα και καταλαβαίνω το πρόβλημά σας. Θα πρέπει να καταλάβετε ότι έχουμε αναγνωρίσει μία. Όχι δύο, ούτε τρεις, αλλά μία. Τη γενοκτονία των Αρμενίων. Καταλαβαίνετε ότι θεωρούμε, ότι σε όλο τον κόσμο, έχει γίνει μία γενοκτονία. Όχι δύο, μία. Και φωνάζουμε παντού στον κόσμο, να μας αναγνωρίσετε. Ρωτάω, γιατί δεν έχουμε αναγνωρίσει τις γενοκτονίες που ξέρουμε ότι υπήρχαν; Όχι αυτές που είναι δίπλα. Και οι πιο μακρινές; Γιατί δεν μας αφορούν. Και είναι αυτό ακριβώς που κάνουν και οι άλλοι. Στην Ελλάδα οι Πόντιοι είναι ξεχωριστό κομμάτι και είναι περήφανοι που είναι Πόντιοι και οι άλλοι που τους κατηγορούν ότι είναι Πόντιοι. Στην Γαλλία, αν μιλήσεις για τους Πόντιους δεν ξέρουν ποιοι είναι οι Πόντιοι, τους λένε Έλληνες. Άρα, ελπίζω αν δείτε η γενοκτονία των Ελλήνων, να μην πάτε και τους διαγράψετε και πείτε, όχι, είναι των Ποντίων. Το έχουν ταυτίσει, έτσι δεν βλέπουν τη διαφορά. Αυτό είναι τεράστιο θέμα. Το οποίο οι Πόντιοι δεν το έχουν υπόψιν. Εξηγώ, στη Γαλλία, τους Έλληνες τους λένε Grecs, άρα τους λένε Γραικούς. Στην Τουρκία τους Έλληνες τους λένε Ίωνες. Συμφωνείτε; Καταλαβαίνετε πού το πάω; Στην πραγματικότητα έχουν ταυτίσει όλο το έθνος, με ένα κομμάτι. Έχει ενδιαφέρον γιατί θέλει να πει ότι είναι αντιπρόσωπος αυτός. Άρα ούτε το ένα είναι σωστό για εμάς, ούτε το άλλο είναι σωστό, εντάξει; Ούτε Grece, ούτε Γιουνάν, γιατί είμαστε Ελλάδα. Θα το δείτε σιγά-σιγά. Σημασία έχει ο αντιπρόσωπος σου που σε εκπροσωπεύει κάθε φορά που λες το όνομά του ο άλλος λέει είσαι εσύ. Όταν μπερδευόμαστε σε αυτές τις έννοιες στο εξωτερικό, είναι πολύ απλό: έχετε μερικούς που λένε ότι δεν είναι ακριβώς σαν τους άλλους. Οι Πόντιοι δεν είναι σαν τους άλλους, οι Σαρακατσάνοι δεν είναι σαν τους άλλους, οι Βλάχοι δεν είναι σαν τους άλλους, οι τάδε δεν είναι σαν τους άλλους, ε στο τέλος έχει μείνει ποιος; Γιατί μη μου απαντήσετε οι Αθηναίοι, ξεχάστε το, γιατί οι Αθηναίοι ας πούμε: λες ο άλλος είναι Αθηναίος βέρος. -Ο μπαμπάς σου είναι από πού; -Χίο. -Η μαμά σου από πού; -Πελοπόννησο. Είναι μια έννοια μεγάλη της Αθήνας. Και γι’ αυτό στο εξωτερικό νομίζουν ότι η Ελλάδα είναι η Αθήνα. Όταν λες στο εξωτερικό πάω Ελλάδα, λες πάει Αθήνα. Αν πεις μια άλλη λέξη, λένε πού είναι; Η άλλη λέξη μπορεί να είναι Θεσσαλονίκη, για να καταλάβετε. Μετά όταν προσπαθούν να είναι θετικοί μαζί σου λένε: προάστια; Και λες Βόρεια. Αυτό είναι το χαμηλό επίπεδο της αναγνωρισιμότητας. Πριν μερικά χρόνια δεν ήξεραν για την Κύπρο καν ότι δεν είναι η Κρήτη. Την μπέρδευαν, επίσημα σε νόμισμα. Τώρα όχι μόνο ξέρουμε πού είναι η Κύπρος, αλλά ξέρουμε μάλιστα πού είναι και τα οικόπεδα της Κυπριακής ΑΟΖ. Άρα σημαίνει ότι μερικές φορές το θέμα της στρατηγικής της αναγνωρισιμότητας δεν είναι ακριβώς αυτό που λες: θα φωνάζω Κύπρος παντού και θα το αναγνωρίσουν, δε γίνεται... Θα το λέω πιο δυνατά. Λίγοι προσέχουν αυτά που λέει ο Χριστός, λέει ας πούμε: να λέμε την αλήθεια. Μετατρέψτε το τώρα στο θέμα της αναγνώρισης. Δεν ήταν εντολή, αλλά ήταν συμβουλή, γιατί σου λέει αν δεν μπορείς να καταλάβεις τις δέκα εντολές, γιατί είναι λίγο περίπλοκες για εσένα, αντί να σου δώσω δέκα εντολές για το τι να μη κάνεις θα σου δώσω μια συμβουλή: κάνε αυτό. Άρα αντί να σας πω εδώ, μη κάνετε αυτό, μη κάνετε εκείνο, λέω γιατί δεν αναγνωρίζουμε τους άλλους. Και γι’ αυτό χαίρομαι πάρα πολύ και μπορώ να σας πω ότι τουλάχιστον τώρα και οι νεολαίες και αρκετοί σύλλογοι και μάλιστα και η Παμποντιακή αναγνώρισαν την γενοκτονία των Ασσυρίων. Βέβαια για να είμαστε σοβαροί η γενοκτονία των Ασσυρίων - ελπίζω μερικοί τώρα να μην αναρωτιούνται τι είναι η γενοκτονία των Ασσυρίων, όχι τι είναι γενοκτονία αλλά ποιοι είναι οι Ασσύριοι. Άρα, είναι τρεις γενοκτονίες ναι ή όχι; στην πραγματικότητα όχι. Είναι μία που είναι τριπλή και είναι τόσο τριπλή που λέγεται τριάδα. Άρα των Ασσυρίων, των Αρμενίων και των Ποντίων είναι το ίδιο πακέτο. Ρωτάω τώρα όταν πηγαίνετε σε ένα θεσμικό πλαίσιο λέτε εγώ έχω γενοκτονηθεί από αυτόν και λέτε ότι είναι ο ίδιος θύτης. Λέει ο άλλος: ωραία τα έχετε αναγνωρίσει και τα τρία; Έχετε αναγνωρίσει των Ποντίων; Ναι. Των Αρμενίων; Ναι. Των Ασσυρίων; Ποιοι είναι ακριβώς; Για όσους αναρωτιούνται γιατί οι ημερομηνίες αναγνώρισης είναι ‘94, ‘96 και όχι ακόμα, σχετίζεται με τον αριθμό των ψηφοφόρων. Αν το πλήθος των ψηφοφόρων ήταν διαφορετικό, οι ημερομηνίες θα ήταν σε άλλη σειρά. Άρα θέλω να σας πω το εξής: για πρώτη φορά τώρα μπαίνουμε σε μία διαδικασία όπου λέμε για να ενισχυθεί μία γενοκτονία, αν είναι τριπλή, ακόμη κι αν είναι τριάδα, πηγαίνουν και οι τρεις μαζί. Θέλω να σας δώσω ένα παράδειγμα χειροπιαστό: στην αρχή στην Αυστραλία προσπάθησαν οι δικοί μας να περάσουν το θέμα της αναγνώρισης μόνοι τους. Απέτυχαν. Ενώ προσέξτε στην Αυστραλία, γι’ αυτούς που δεν το ξέρουν υπάρχουν Έλληνες όχι μόνο στο κοινοβούλιο, αλλά και υπουργοί. Δηλαδή δεν είναι μια χώρα που δεν ξέρει τι είναι το Ελληνικό στοιχείο. Κι όμως δεν έγινε. Οι Αρμένιοι είναι λιγότεροι από εμάς, οι Ασσύριοι ακόμα λιγότεροι. Άρα όταν πήγαμε και οι τρεις μαζί, μας αναγνώρισαν. Λοιπόν αυτοί εδώ οι τρεις είναι κολλητοί. Έχουν αναγνωρίσει αυτόν, αυτόν αλλά όχι αυτόν. Γιατί; Γιατί δεν το σκέφτηκαν. Και λέω τώρα άμα και οι τρεις λέει ο καθένας για τους άλλους δύο: έχουν γενοκτονηθεί από τον ίδιο θύτη, ο άλλος που δεν τα ξέρει αυτά θα πει: στάσου ρε παιδιά τρεις διαφορετικοί λαοί λένε το ίδιο πράγμα; Έχουν τον ίδιο θύτη, στην ίδια περίοδο; Κάτι έγινε δεν μπορεί. Γιατί δεν το έχουν σκεφτεί έτσι. Αν το πει μόνο αυτός, θα πουν εντάξει λέει μαλακίες. Άρα τρεις χωριστά δεν τα καταφέρνουν. Έχουμε καταφέρει να κάνουμε αναγνώριση της γενοκτονίας σε τρεις περιοχές της Αυστραλίας και σιγά-σιγά θα περάσουμε στο κρατικό επίπεδο. Πάντοτε πρέπει να είναι τριάδα. Χωρίς τριάδα δεν γίνεται. Αυτό είναι και για άλλες χώρες. Να σας υπενθυμίσω, για όσους δεν το κατάλαβαν, ότι η αναγνώριση που έγινε από τη Σουηδία δεν αφορά μόνο και μόνο τους Πόντιους. Η αναγνώριση που έγινε από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 2006 έγινε με την τριπλή. Άρα βλέπετε τώρα δεν είναι παράλογο. Το 2010 το αναγνώρισαν τριπλά. Πόσες αναγνωρίσεις τριπλές πρέπει να πετύχουν, για να καταλάβουμε εμείς οι Έλληνες ότι μάλλον πρέπει να αναγνωρίσουμε και την τρίτη; Άρα θέλω να σας πω, για όσους πάλεψαν ήδη γι’ αυτές τις αναγνωρίσεις, και ο Αλέξανδρος και ο Γιάννης κι όλα αυτά τα παιδιά, να ξέρετε ότι θα μπορείτε να γράψετε κάτι στο βιογραφικό σας. Το βιογραφικό της Ανθρωπότητας έχει πολύ λίγες γραμμές, Γιάννη. Γιάννης, ημερομηνία γέννησης, ημερομηνία θανάτου, άνω κάτω τελεία, έργο. Και μερικές φορές το μόνο που μπορούμε να γράψουμε είναι κενό. Είναι ένα μαθηματικό σύμβολο, δεν μπορώ να πω. Για να γεμίσετε το βιογραφικό της Ανθρωπότητας θέλει πάρα πολλή δουλειά. Άρα είναι μερικοί που λένε ότι επειδή εγώ είμαι πρόεδρος του συλλόγου πήρα πόντους. Μηδέν. Άρα για όσους δεν καταλαβαίνουν αυτά είναι πολύ απλό: αν κάνετε λίγο πιο μαθηματική ανάλυση θα δείτε - έχει κιμωλίες (γράφει στον πίνακα καθιστός). Κάνουν ό,τι μπορούν για να μη σηκωθώ, γιατί άμα σηκωθώ, δεν σώζεστε. Θα γεμίσω όλο τον πίνακα. ω+1=ω. Το ω είναι το πλήθος των φυσικών αριθμών. ω+2=ω τι κρίμα. ω2=ω. ω< 2ω . Θα είναι ο πρώτος που θα είναι μεγαλύτερος από αυτόν στην κλασική ανάλυση. Προσπαθώ να σας πω τι: πολλές κινήσεις που κάνουμε, δεν γίνονται ποτέ πράξεις
Πολύ συχνά οι πιο νέοι από εσάς στον Ποντιακό χώρο λένε: μα καλά τόσα χρόνια τι έκαναν οι γέροι; Μα έκαναν αυτό το πράγμα. Έκαναν χορούς, έκαναν φαγητά, έκαναν γλέντια, έκαναν συνεδριάσεις, έκαναν και επιτροπές, είχαν και προέδρους, είχαν και αντιπροέδρους και ταμίες. Αυτό. Αν ξέρετε πόσο εύκολο είναι να περνάν τα χρόνια κάνοντας αυτό και μετά εσύ έρχεσαι και λες για το Ποντιακό θέλω κι εγώ. Μετά λες τι έχουν κάνει; Εδώ κοιτάζεις το βιογραφικό της Ανθρωπότητας κι έχει μία γραμμή: Σουηδία. Άρα προσέξτε μη γεράσετε πριν γεράσετε. Μην είστε ήδη συντηρητικοί του τύπου: εμείς, ρε Νίκο, τι να κάνουμε, μπορούμε να κάνουμε κάτι εμείς; Εδώ τόσα χρόνια αυτό έκαναν. Τότε γιατί ασχολείστε; Αφήστε το πάνω μου, αφήστε τα θύματα και μη μας πρήζετε. Τώρα το βλέπετε όπως είναι φτιαγμένο το αμφιθέατρο και βλέπετε κενές θέσεις. Αυτές οι κενές θέσεις πάντοτε σημαίνουν, όταν κάνω μια διάλεξη για τη γενοκτονία - είναι πολλοί από εσάς ειδικά οι διοργανωτές που λένε: κρίμα δεν είχε περισσότερο κόσμο, στεναχωρούν τον ομιλητή. Κι εγώ και να ήταν ένας εκεί, τα ίδια θα έλεγα. Γιατί όταν μιλάμε για γενοκτονία, όλες οι θέσεις οι κενές είναι τα θύματα. Έχετε ποτέ σκεφτεί την ώρα που λέτε ότι καταφέρατε κάτι τη μέρα με την κούρασή σου, αγάπη μου, βλέπεις δίπλα σου έχεις μια κενή θέση. Για κούνησε λίγο το μπουκάλι νερό, για βάλτο στη θέση τη δικιά σου. Βάλτο. Κάτσε λίγο καλύτερα και τώρα σκέψου ότι δίπλα σου βρίσκεται ένα θύμα. Και πες του ότι είσαι κουρασμένη. Πες, πες είμαι κουρασμένη. Ξέρεις τι λέει το θύμα; Λέει, εγώ δεν μπορώ. Γιατί ούτε να κουράζομαι δεν με έχουν αφήσει. Είσαι κουρασμένη, αλλά να θυμάσαι ότι κουράζονται μόνο οι ζωντανοί. Το θέμα είναι ποιος θα ασχοληθεί με αυτούς που δεν κουράζονται. Είναι καλή αυτή η κούραση, σου κάνει καλό. Πρέπει να καταλάβουμε το εξής: αν σκεφτόμασταν πραγματικά αυτά που λέμε στους άλλους: ότι εμείς το κάνουμε για τα 353.000 θύματα. Άμα σας ρωτούσα πόσα ονόματα ξέρετε από τα 353.000. Άρα όσοι πιάνουν το χιλιάρικο, κέρδισαν εφόσον είναι πολύ σημαντικό. Προσπαθώ να σας πω το εξής: στην Κύπρο έχουν τους αγνοούμενους, είναι λίγο πιο απλά: αγνοούμενος, εγκλωβισμένος, πρόσφυγας. Θα σας πω πώς γίνεται, στην Κύπρο θυμούνται τους αγνοούμενους τον Αύγουστο. Τους άλλους μήνες οι αγνοούμενοι δεν είναι αγνοούμενοι, είναι εξαφανισμένοι. Οι εγκλωβισμένοι είναι αγνοούμενοι και οι πρόσφυγες είναι εγκλωβισμένοι. Έχετε ποτέ σκεφτεί; Θα δείτε ότι στην πραγματικότητα λέμε λέξεις, τις οποίες δεν πιστεύουμε. Λέμε ότι το κάνουμε όλο αυτό για τα θύματα και δεν έχουμε ιδέα ποια είναι τα θύματα. Άμα σας ρωτήσουν μερικές πρακτικές ερωτήσεις: πόσα θύματα είχε κάθε χωριό, το πιο ενδιαφέρον είναι ότι οι γενοκτόνοι ξέρουν. Κι ότι εμείς δεν ξέρουμε ακριβώς. Όταν σας ρωτάν την καταγωγή σας, λέτε από τον Πόντο. Αν πέσετε σε ένα πιο γέρο σαν εμένα που σου λέει από πού; Από τον Πόντο. Ναι, αλλά από πού; Ε ο μπαμπάς μου νομίζω ότι είναι από εκεί. Άρα συνήθως είναι η Τραπεζούντα. Η Τραπεζούντα, ξέρετε ότι είναι όπως η Αθήνα για την Ελλάδα. Άρα λέτε δεξιά της Τραπεζούντας νομίζω. Μετά άμα σας πουν: έχεις πάει; Ε…Ε… Ε, Όχι ακόμα, μπήκε στη λίστα. Το ωραίο με το ‘όχι ακόμα’ είναι ότι μπορείς να το λες σε όλη τη ζωή σου. Πάντα υπάρχει μια τελευταία στιγμή που μπορείς να το κάνεις. Και ρωτάω κάτι πολύ απλό: πώς μπορείς να αγαπήσεις κάτι που δεν ξέρεις; Πώς μπορεί να σου λείπει κάτι που δεν αγάπησες; Πώς μπορείς να παλέψεις για κάτι που δεν ξέρεις; Βλέπετε είναι έννοιες απλές. Σας υπενθυμίζω ότι αν είχατε τη δυνατότητα τώρα, εσείς να έχετε παιδιά πεντάχρονα και να τα λέγατε: είναι πολύ σημαντικό να παλέψεις για τη γενοκτονία των Ποντίων. Γιατί; λέει το πεντάχρονο. Γιατί είναι πολύ σημαντικό. Και πού έγινε η γενοκτονία των Ποντίων; Στον Πόντο. Και πού είναι ο Πόντος; Βλέπεις την Κωνσταντινούπολη; Λίγο πιο πέρα. Αν ξέρατε πόσο λίγα μπορούμε να πούμε σε ένα παιδί έτσι, γι’ αυτό που μας αφορά. Κι αναρωτιόμαστε γιατί δεν μας καταλαβαίνουν οι άλλοι. Μα θα ήμασταν ανίκανοι να το πούμε. Δηλαδή ποιες είναι οι μνήμες ποιες είναι οι συνιστώσες δηλαδή τι θυμάται; Ε, μα τι να θυμηθεί, αφού δεν του το έχετε μάθει ποτέ. Άρα γι’ αυτό έχει μεγάλη σημασία αυτό που διάβασες για το θέμα της διαλέκτου, η γλώσσα. Δηλαδή ο άλλος σου λέει Πόντιος και δε μιλάει Ποντιακά. Εντάξει δεν πειράζει, δεν είναι πρόβλημα. Είναι Έλληνες που δε μιλάν Ελληνικά. Το γράφει στην ταυτότητά σου; Ε όχι αλλά το ξέρω.
Σε ταμπέλες που έβγαλε η Οθωμανική Αυτοκρατορία για να μη μας μπερδεύει. Το έχετε σκεφτεί ποτέ αυτό; Είναι σαν να λέμε ότι αυτός βγαίνει από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης -να ξέρετε ότι για όσους δε τα ξέρουν αυτά να διαβάσετε λίγο περισσότερο - η Οθωμανική Αυτοκρατορία έκανε ακριβώς το ίδιο που έκαναν και οι Ναζί αλλά ήταν πιο πολύπλοκο. Αυτοί το είχαν σκεφτεί περισσότερο. Στην πραγματικότητα οι Ναζί είχαν βάλει μόνο το κίτρινο αστέρι στους Εβραίους, η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε τέσσερις κατηγορίες το ξέρετε αυτό; Κι όλη η ιδέα ήταν για να ξέρουν ακόμα και σε επίπεδο κτηματολογίου ποιος είναι τι; Και τι είχαν κάνει γι’ αυτό; Ακριβώς όπως και οι Ναζί. Όταν παίρνεις κάποιον που δεν είναι Εβραίος και παντρεύεται μια Εβραία, είναι λίγο Εβραίος, για τα παιδιά του το ξεχνάτε. Αυτό γινόταν και με τους Έλληνες, αυτό γινόταν και με τους Αρμένιους. Έχει ενδιαφέρον γιατί εμείς τα ανακαλύπτουμε σχεδόν μετά από εκατό χρόνια κι αυτά είναι στα αρχεία, στα αρχεία για να μη μπερδευτούν. Να ξέρουν ποιοι είναι τα θύματα, να μη μπερδεύουν. Και στο τέλος, λοιπόν, είναι σαν να βγαίνει κάποιος από το στρατόπεδο συγκέντρωσης και λέει εγώ είμαι Α128. Αφού είσαι Α128 πολύ σημαντικό. Άρα, να θυμάστε λοιπόν ότι πρώτα απ’ όλα ο Επίκτητος λέει «Θεώρησε τον εαυτό σου ως ελεύθερο ον ή ως σκλάβο, όλα εξαρτώνται από σένα». Αν οι Πόντιοι θεωρούν ότι είναι μόνο τα θύματα της γενοκτονίας, τότε είναι κόπανοι. Γιατί σβήνουν χιλιάδες χρόνια ιστορίας. Ο Πόντιος δεν γεννήθηκε για να είναι γενοκτονημένος, έχει ολόκληρη ιστορία. Και μετά ξαφνικά μιλάμε γι’ αυτό το θέμα λες και δεν μπορείς να είσαι τίποτε άλλο. Μα αυτό είναι μια πληγή η οποία οφείλει να πιάσει μια παρένθεση. Η παρένθεση τι είναι: είναι η αναγνώριση. Αυτή είναι η ιδέα. Για τις στρατηγικές το θέμα ποιο είναι; Αν θέλετε να χρησιμοποιήσετε χρώματα κάντε το ως το τέλος, αλλά να μην σας λένε στο τέλος για χρώματα και ξεχνάς ότι είσαι του χρώματός τους. Λέω τι σημαίνει αυτό, δηλαδή σημαίνει μη ζητάς ότι να ‘ναι. Εγώ ζητούσα ένα πράμα, ενώ αυτά που ζητάς είναι πολλά. Τότε τι γίνεται μέσα σ’ αυτό το χρώμα, ένα. Δεύτερον, θες να σε αναγνωρίσουν. Γιατί δεν αναγνωρίζεις κανέναν; Τρίτον, εφόσον έχεις τη λέξη γενοκτονία, γιατί δεν τη χρησιμοποιείς για να αναδείξεις το γεγονός; Τέταρτον, γιατί δεν φτιάχνεις μνημεία που να έχουν την τριάδα μαζί; Έτσι οι Πόντιοι, οι Αρμένιοι, οι Ασσύριοι θα πηγαίνουν με την δικιά τους ημερομηνία, αν θέλουν, στο ίδιο μνημείο. Στις ομιλίες, γιατί δε βάζεις ομιλητή από άλλη γενοκτονία πριν από εσένα Έγινε αυτό στην Κατερίνη, το χάρηκα πάρα πολύ. Ήταν ο Μπεντρός Χαλατζιάν, έβαλαν έναν Αρμένη πριν από μας. Τεράστιο θέμα, γιατί ο Αρμένης ο οποίος είναι αναγνωρισμένος από σαράντα και πλέον χώρες και λέει εγώ είμαι μαζί σου. Ξέρετε πόσο ενοχλητικό είναι; Θα σας δώσω μια απόδειξη «ενοχλητικότητας». Αν είσαι στην Τουρκία και μιλήσεις για τη γενοκτονία των Αρμενίων έχεις δέκα χρόνια φυλάκιση. Αν μιλήσεις για γενοκτονία των Ποντίων δεν έχεις τίποτε. Εγώ θα ήθελα να παλέψετε κι εσείς μαζί με μας για να είμαστε κι εμείς στα δέκα χρόνια φυλάκισης. Το άρθρο 301 λέει: δέκα χρόνια φυλάκισης γι’ αυτόν που αναφέρεται στη γενοκτονία των Αρμενίων και στα Κατεχόμενα της Κύπρου. Αυτά είναι αξιακά συστήματα. Άμα ο άλλος δεν σε έχει βάλει σε αυτό το πλαίσιο τότε δεν έχεις κάνει τίποτα. Έχουμε πολλή πλάκα όταν λέμε τις φράσεις του τύπου: «Υπάρχουν όμως και οι Τούρκοι διανοούμενοι» δηλαδή μόνο οι Τούρκοι διανοούμενοι μπορούν να αναγνωρίσουν τη γενοκτονία, γιατί οι άλλοι δεν είναι διανοούμενοι και πώς να την αναγνωρίσουν. Άρα πρώτα απ’ όλα να θυμάστε ότι οι Τούρκοι διανοούμενοι στην Τουρκία έχουν το ίδιο πρόβλημα με τους Έλληνες διανοούμενους, είναι τρεις κι ο κούκος. Άρα το θέμα μας είναι αν όλη η ιστορία ήταν απλά για τους τρεις κι ο κούκος να το ξέρουμε τουλάχιστον να μην παλεύουμε για τους άλλους. Λέω λοιπόν ότι όταν είσαι Τούρκος διανοούμενος και ξέρεις ότι υπάρχει στον ποινικό κώδικα το άρθρο 301 που σε καταδικάζει με δέκα χρόνια φυλάκισης και συνεχίζεις να δέχεσαι ότι υπάρχει η γενοκτονία των Αρμενίων, δεν είναι καθόλου το ίδιο από το να είναι ένας διανοούμενος στην Ελλάδα που λέει το ίδιο. Συμφωνούμε; Καμία σχέση. Το ερώτημα λοιπόν που πρέπει να θέσετε στον εαυτό σας είναι πολύ απλό. Αν ήσασταν στην Τουρκία και μένατε εκεί θα δίνατε φαντάζομαι ακριβώς τον ίδιο αγώνα για την αναγνώριση, έτσι δεν είναι; Σας το λέω αυτό για να καταλάβετε το εξής: αφού εμείς δεν το έχουμε αυτό εναντίον μας, δεν θα έπρεπε να κάνουμε το δεκαπλάσιο; Η Τουρκία έχει απαγορεύσει τον Μικρό Πρίγκιπα. Για όσους δεν το ξέρουν με την πρώτη, το βιβλίο που είναι το πιο αναγνωσμένο στην ιστορία της Ανθρωπότητας είναι η Βίβλος, το δεύτερο είναι ο Μικρός Πρίγκιπας. Ε αυτό εδώ, οι Τούρκοι το απαγόρευσαν. Ξέρετε γιατί το απαγόρευσαν; Γιατί σε κάποια φράση υπάρχει μία έμμεση αναφορά σε έναν Τούρκο αστρονόμο ο οποίος όταν είναι ντυμένος παραδοσιακά κανένας δεν τον πιστεύει κι όταν είναι ντυμένος Ευρωπαϊκά, γιατί ένας Τούρκος δικτάτορας στη χώρα του επέβαλε να ντύνεται Ευρωπαϊκά, τότε τον πιστεύουν. Αυτό είναι η αναφορά που αρκεί στην Τουρκία του ΄90 όχι του ΄18 να απαγορεύσει το Μικρό Πρίγκιπα. Δίνω ιδέες, τζάμπα. Θα ήθελα να φανταστείτε ότι αν είχατε ως στόχο κάθε Πόντιος να είναι το ανάλογο του Μικρού Πρίγκιπα θα ήσασταν πιο πετυχημένοι ως ενόχληση. Θα μου πείτε, μα φαίνεται λίγο αστείο. Να προσέχετε τα δικαιώματα με τον Μικρό Πρίγκιπα. Άρα φανταστείτε ότι έχετε μια φανέλα με τον Μικρό Πρίγκιπα κι είναι γραμμένο: είμαι Πόντιος. Θέλω τώρα να σκεφτείτε πώς θα το βλέπατε ως Τούρκος μη διανοούμενος. Βλέπετε, τελικά μας δουλεύει; Αφού εμείς τον απαγορεύσαμε, αυτός τον κάνει και διαφήμιση; Για να καταλάβετε τι θέλω να πω. Έχουν απαγορεύσει τον πίνακα του Delacroix, γιατί η Ελευθερία που οδηγεί το λαό είναι γυμνόστηθη. Έχουν απαγορεύσει ένα έργο τέχνης και το λένε φυσιολογικό, κανονικό. Το ίδιο είναι και για το βιβλίο. Και λέω είναι κρίμα που δεν βλέπω πιο συχνά πίνακες του Delacroix, ακόμα και αντίγραφα, σε Ποντιακές διαδηλώσεις. Θα μου πείτε τώρα που να βρω ένα αντίγραφο.. υπάρχουν και οι φωτοτυπίες. Σκεφτόμαστε να κάνουμε ένα συνέδριο για το θέμα της γενοκτονίας και η ιδέα είναι ότι θα βάλουμε κατευθείαν τη Σφαγή της Χίου. Για να ξέρετε για τη Σφαγή της Χίου, παραλίγο να μη βάλουν καν το αντίγραφο στη Χίο, γιατί είχαν δεχτεί πιέσεις να μην ξανατοποθετηθεί το αντίγραφο στη Χίο. Η Σφαγή της Χίου, το αντίγραφο μόνο, να μην το ξαναβάλουν στη Χίο. Κι επειδή εμείς είμαστε λίγο πονηροί κάναμε διάφορα πράγματα και είπαμε στο δήμαρχο ότι έπρεπε να το σκεφτεί καλά, γιατί θα μαθευτεί και είναι κρίμα, δεν είναι κρίμα; Γιατί τελικά είναι στη Χίο. Αν πάρετε όλα αυτά τα στίγματα, ας πούμε ρε παιδί μου, ότι δεν ξέρεις να παίζεις σκάκι, δεν ξέρεις καθόλου, είσαι κόπανος, συμβαίνει στους μικρότερους. Αν παίζεις πρώτα τα λευκά, λες στον άλλο, παίξε εσύ λευκά και μετά αντιγράφεις τις κινήσεις. Χρειάζεται αρκετές κινήσεις μέχρι να καταλάβει ο άλλος ότι δεν ξέρεις να παίζεις σκάκι. Που σημαίνει ότι αν παίζεις την καλή κίνηση από αυτόν, μπορεί να έχει και κάποιο νόημα.
Λέω λοιπόν, όταν βάλετε όλα αυτά που έχουν απαγορεύσει, έτσι τα βάζετε όλα, και κάθε φορά που κάνετε κάτι που έχει σχέση με αυτό που είναι απαγορευμένο, είναι πάλι ενοχλητικό. Ενώ εμείς προσπαθούμε κάθε φορά «και τι να κάνουμε τώρα που να είναι σημαντικό» και λες καλά ρε παιδί μου βγάλε ένα κατάλογο. Άμα ξανά δείτε το έργο Ζ ως αναφορά, που αφορά το Λαμπράκη, θα δείτε ότι στο τέλος είναι γραμμένος ένας κατάλογος από λέξεις απαγορευμένες, δεν είχαν δικαίωμα να τις χρησιμοποιήσουν. Δίνω ένα παράδειγμα. Έχουν απαγορεύσει το γράμμα Ζ δηλαδή ούτε Ζορό δεν μπορείς να γράψεις. Θέλω να σας πω ότι αν πραγματικά πιστεύετε ότι έχετε ένα ρόλο πραγματικά για εσάς να παίξετε σε αυτό το θέμα, μήπως είναι για να βασιστείτε στα θεμέλια που έχουν πατήσει οι άλλοι και να πεις αυτά εδώ, οι απαγορεύσεις, είναι πράξεις βαρβαρότητας. Είναι βαρβαρότητα εναντίων των πολιτισμών. Όταν κάποιος θα σας δίνει το μικρό Πρίγκιπα θα αναρωτηθεί τι κάνετε. Άμα έχουμε προβλήματα με τα δικαιώματα, βάλτε μόνο τα δύο χρώματα. Το κίτρινο το έχει ήδη, βάλτε το μαύρο. Ο μικρός Πρίγκιπας τράβηξε τόσα πολλά, δεν νομίζω να περίμενε ότι θα τον απαγόρευαν. Πρέπει να καταλάβουμε ότι αν δεν είμαστε απαγορευμένοι στην διαδικασία της γενοκτονίας, τότε είναι ότι κάτι δεν έχουμε κάνει και αυτό «το κάτι» είναι πάρα πολύ απλό, λέγεται έργο. Έχουμε κάνει εργασίες, έχουμε ασχολίες, απασχόληση, ναι, αλλά έργο; Έχει ενδιαφέρον γιατί λέμε εργαζόμενος, αλλά λέμε άνεργος. Άρα αν ξέρατε πόσοι εργαζόμενοι είναι άνεργοι και πόσοι άνεργοι μπορεί να παράγουν έργο. Θα το σκεφτόσασταν αμέσως αν ο στόχος της ζωής σας είναι απλώς να πιάσετε δουλειά, αυτός ο στόχος είναι ο στόχος της επιβίωσης όχι της ζωής άρα πραγματικά πρέπει να προσπαθήσετε να πιάσετε έργο. Να πιάσετε έργο έχει ένα θέμα δεν πληρώνει κανένας. Η Ανθρωπότητα από ότι φαίνεται είναι σαν τα σάβανα, δεν έχει τσέπες. Ξέρετε γιατί; Γιατί μόνο δίνει, δεν παίρνει. Είναι πολύ δύσκολο να ανήκουμε στην Ανθρωπότητα και επιπλέον θέλω να σας πω οι Πόντιοι θέλουν δεν θέλουν, για αυτό, ανήκουν ήδη στην Ανθρωπότητα. Άρα δείξε το και στους άλλους. Κανονικά οι Έλληνες και οι Αρμένιοι θα έπρεπε να συνειδητοποιήσουν ότι είναι η αιχμή του δόρατος στην στρατηγική της αναγνώρισης. Ενώ μερικοί αναρωτιούνται τι κάνουν. Είναι η αιχμή, γιατί είναι τα θεμέλια. Ξέρετε είναι σαν την πρώτη υπόθεση στο δικαστήριο, μετά υπάρχει το δεδικασμένο. Οι Πόντιοι και οι Αρμένιοι είναι οι «δεδικασμένοι» των προηγούμενων. Χάρη σε αυτούς μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει δεδικασμένο, «εγώ είμαι εδώ». Και εμείς αναρωτιόμαστε απλώς ποιος θα μας δικαιώσει, μα έχει γίνει ήδη η δίκη. Εννοεί την καταδίκη, είναι η λέξη γενοκτονία. Τότε μερικές φορές λέμε ότι η ζωή είναι δύσκολη, μας κατηγορούν για τα πάντα, δεν νομίζω να θέλατε να σας κατηγορήσουν για γενοκτονία. Άρα άμα τα συνδυάσετε όλα αυτά θα καταλάβετε το εξής, ότι εδώ που είσαστε στην φιλοσοφική, εδώ που υπάρχουν οι Πόντιοι, που υπάρχει το Ποντιακό στοιχείο και στους φοιτητές όπως το έλεγες πολύ σωστά, νέοι φοιτητές. Τι θα κάνετε ναι, τι θα κάνετε. Και άμα το σκεφτείτε έχετε πάρα πολλά να κάνετε, από το πιο απλό έως το πιο πολύπλοκο, τη χρήση, μνημεία, στρατηγικές τοποθετήσεις, επικοινωνία που βασίζεται πραγματικά σε κάτι το οποίο είναι απαράδεκτο για να το προστατέψει. Για αυτό σας έδωσα σαν παράδειγμα και μπορεί να μην το πιάσετε όπως θα το ήθελα είναι να μην το πάρετε ανάποδα. Μπορείτε να πείτε ότι οι Πόντιοι είναι οι μικροί Πρίγκιπες. Ένα παιδάκι, μικρό έτσι, σε ηλικία 6 χρονών, εσύ του λες ότι μοιάζει με τον μικρό Πρίγκιπα. Άρα προσπαθώ να σας πω το εξής, ότι υπάρχουν έργα της Ανθρωπότητας όπως είναι αυτό το έργο που λέει την λέξη γενοκτονία και εμείς αναρωτιόμαστε πως να βάλουμε αυτήν την ετικέτα που να μας αναγνωρίσουν οι άλλοι, γι’ αυτό είναι και στόχος ζωής, καμία σχέση. Η αναγνώριση είναι το πρώτο στάδιο, το πρώτο, ο πάτος. Και είναι μερικοί που το θεωρούμε ότι είναι ο Όλυμπος, βλέπει το λοφίσκο και λες πότε θα φτάσουμε στην κορυφή, και λέει τα άλλα βουνά τα είδες; Άρα δεν θα μιλήσω σήμερα για τα άλλα βουνά, αλλά σύντομα θα μιλήσω για λίγο πιο βαρύ, το θέμα της ποινικοποίησης και αν σας πείραξαν αυτά που σας είπα να το πάρετε με θετικό τρόπο, γιατί αν δεν εκτιμούσα αυτά που κάνατε δεν θα σας πείραζαν. Δεν πειράζουν ποτέ κάποιον που δεν κάνει τίποτα, αλλά πάντα είμαι πειρακτήρι με αυτούς που κάνουν κάτι, γιατί εφόσον έχουν την ικανότητα να κάνουν κάτι γιατί να μην το κάνουν πιο στρατηγικά, γιατί να μην είναι πιο αποτελεσματικό, γιατί να μην έχει επιπτώσεις πιο σημαντικές. Θέλει δουλειά αυτό αλλά γίνεται μέσα σε μία ζωή, άρα μην περιμένετε τίποτα από τους άλλους σκεφτείτε ότι είστε μόνοι, ότι οι άλλοι δεν θα κάνουν τίποτα, ότι οι γέροι δεν θα σας ακολουθήσουν, ότι οι πιο νέοι από εσάς δεν θα καταλάβουν και πείτε τελικά εμείς στο πέρασμα μας τι κάναμε. Να θυμάστε το βιογραφικό της Ανθρωπότητας, δεν έχει καν φωτογραφία το βιογραφικό της Ανθρωπότητας. Αν το έχετε στο νου σας συνεχώς θα καταλάβετε ότι αυτό που αρχίσατε με την αναγνώριση της γενοκτονίας των Ασσυρίων, με το θέμα της τριπλής γενοκτονίας με την τριάδα, τότε θα δείτε -ειδικά τώρα το λέω για την νεολαία- υπάρχει μια διαφορά: όλες οι προηγούμενες νεολαίες δεν το έχουν κάνει. Άρα υπάρχει η Παμποντιακή. Η Π.Ο.Ε τώρα αναγνώρισε την γενοκτονία των Ασσυρίων. Καμία επιτροπή από τις προηγούμενες δεν το είχε κάνει. Θα μου πείτε και τι είναι. Εγώ προσπαθώ να σας πω ότι δεν πειράζει αν αυτό που κάνατε δεν φαίνεται μεγάλο, αλλά αν ξέρατε πόσο πειράζει αν δεν είχατε κάνει τίποτα. Ενωμένοι στις γενοκτονίες μπορούμε να παράγουμε ένα τεράστιο έργο. Το καλό με τις γενοκτονίες είναι ότι είμαστε όλοι λίγοι, είναι τόσο μεγάλο το θέμα που νιώθεις μικρός, εντάξει τι θα κάνεις, ότι και να είσαι. Γιατί είναι τόσο μεγάλο το βάθος του χρόνου. Ο βουλευτής που κατάφερε να περάσει στην βουλή της Σουηδίας την αναγνώριση της τριπλής γενοκτονίας από την Σουηδία, μπορεί να πεθάνει και ήρωας, γιατί όταν πεθάνει θα του πούμε άξιος. Άρα τελειώνω, λέγοντας, ότι σας εύχομαι σε αυτά που κάνετε για την γενοκτονία, όταν θα πεθάνετε, να σας πουν «άξιοι». Σας ευχαριστώ πολύ.
