Συνέδριο Βερολίνου και στρατηγικές επιπτώσεις
Ν. Λυγερός
Το Συνέδριο Βερολίνου λειτουργεί τοπικά και επίσημα ως μια προσπάθεια να τροποποιηθεί η Συνθήκη Αγίου Στεφάνου. Το πλαίσιο είναι ξεκάθαρο σαν μια σκακιέρα, μόνο που τα κομμάτια παίζουν με τους δικούς τους κανόνες. Η Ρωσία είχε κερδίσει τον πόλεμο αλλά εισήλθε σε λανθασμένη διαπραγμάτευση. Η Γερμανία ήθελε να κρατήσει μια ισορροπία και η Αγγλία προτιμούσε μία ασθενή Οθωμανική Αυτοκρατορία από μία ισχυρή Αυτοκρατορία της Ρωσίας. Οι δυσκολίες είναι μεγάλες στις διαπραγματεύσεις. Το γνωρίζουμε και αντικειμενικά από τη μυστική αλληλογραφία του Αλέξανδρου Καραθεοδωρή. Στο τηλεγράφημα αριθμός 37 (βλέπε opus 5042), ζητά την παραίτησή του διότι δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικός με το σύστημα, το οποίο χρησιμοποιεί το Συνέδριο. Δεν είχε πρόσβαση στις προπαρασκευαστικές συναντήσεις. Η αλληλογραφία δίνει έμφαση και στην αγγλο - τουρκική συμμαχία, η οποία θα έχει ως αποτέλεσμα την απόκτηση της Κύπρου από το Ηνωμένο Βασίλειο. Στην πραγματικότητα αυτή η κατάσταση δημιούργησε δεδομένα και στρατηγικές επιπτώσεις, τις οποίες θα εξετάσουμε αναλυτικότερα. Με τη Συνθήκη Βερολίνου, η Οθωμανική Αυτοκρατορία επανέρχεται σ’ ένα στάδιο που δεν είχε πετύχει με τον πόλεμο. Ζει όμως πλέον σ’ ένα δυνητικό χώρο. Έχει την υποχρέωση να ανασυγκροτηθεί. Ως σύστημα τα δεδομένα του είναι ανησυχητικά. Ο πληθυσμός του δεν είναι ευσταθής. Η ανομοιογένειά του προκαλεί προβλήματα. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία που μετατρέπεται σιγά - σιγά de facto σε κράτος, πρέπει να πάρει ριζικές αποφάσεις. Διότι ακόμα και πολιτικά το σύστημα δεν είναι ευσταθές. Η αλλαγή του Σουλτάνου ενισχύεται με τα αποτελέσματα του Συνεδρίου και εκείνος θα νιώσει ότι μπορεί να υλοποιήσει ένα πρόγραμμα, που δεν είναι παρά μια ανασυγκρότηση του τουρκικού πυρήνα. Η προαπαίτηση στο σκεπτικό, ήταν απλή και είχε ένα και μόνο όνομα: εκκαθάριση. Η λύση που επιλέγει είναι αυτή που ελαχιστοποιεί το κόστος για τον κρατικό φορέα. Το αρμενικό στοιχείο είχε μεγάλες αρμοδιότητες όχι μόνο στον εσωτερικό χώρο, όπως το αποδεικνύει η παρουσία μιας βουλευτικής επιτροπής, η οποία επισκέφτηκε τις ευρωπαικές πρωτεύουσες λίγο πριν το Συνέδριο του Βερολίνου (βλέπε opus 4970), καθώς το αποδεικνύει το τηλεγράφημα αριθμός 15 του Αλέξανδρου Καραθεοδωρή. Η αρχή της ιδέας μιας γενικευμένης γενοκτονίας ήταν αναμενόμενη. Η εξέλιξη θα είναι εκθετική με τους Νεότουρκους και τον Κεμάλ, αλλά στην ουσία θα ακολουθήσουν όλοι την ίδια στρατηγική, την οποία θα υλοποιήσουν εν μέρει όλο και πιο αποτελεσματικά με τις διαδοχικές αλλαγές στην εξουσία. Τα στίγματα υπήρχαν ήδη στο Συνέδριο του Βερολίνου και οι αποφάσεις που πάρθηκαν έδωσαν κατευθυντήριες γραμμές. Βέβαια η τελική επιλογή και η βάρβαρη αντιμετώπιση των προβλημάτων παραμένει μία ευθύνη αποκλειστικά της Τουρκίας, αφού διέπραξε ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας.
