Au fil de la pierre
N. Lygeros
Habituellement nous ne pensons aux pierres qu'au moment de notre mort. Pour préparer cet instant nous taillons des pierres tombales comme pour signaler notre présence dans le temps à travers un témoignage dans l'espace. Nous ne nous rendons compte qu'à cet instant de l'aspect véritablement diachronique de la pierre. Car après l'avoir placée sur la tombe, nous nous empressons de l'oublier sur le champ. C'est ce même schéma qui envahit l'esprit du concepteur du mémorial. Il se concentre sur son œuvre en voulant reproduire ce schéma afin de rester dans la tradition sans se rendre compte qu'il annihile du même coup, le rôle sublime de la pierre. En réalité, un mémorial n'a pas la fonction ontologique à laquelle nous pensons naturellement. Sa propre ontologie n'est que téléologie car s'il ne remplit pas sa mission, il n'a tout simplement pas de sens. Celui-ci n'est pas diminué par une mauvaise fonctionnalité, il n'existe tout simplement plus. Aussi le mémorial ne représente pas le résultat de l'homme qui blesse la pierre pour se souvenir mais celui de la pierre qui touche l'homme pour qu'il n'oublie pas. En ce sens le Mémorial lyonnais pour le génocide des Arméniens constitue un paradigme. En effet, il n'est pas taillé dans les pierres, il les soutient. Il exploite la poudre pour construire la feuille qui supporte la pierre. Il ne détruit aucunement. Il se contente d'une certaine manière de sauvegarder intacte la valeur de la pierre comme le ferait un écrin. Il y a aussi de la pudeur dans ce Mémorial car il sait ce que représente la pierre pour un pays comme l'Arménie qui n'est fait que de cela. La pierre est chargée de mémoire aussi toute intervention sur elle, ne serait qu'un acte de barbarie de plus, un acte de barbarie de trop, lorsqu'il s'agit de représenter l'indicible du génocide. Même la portée qui soutient ces notes lapidaires, s'est effacée pour fusionner avec la place afin de mettre encore plus en avant l'éclat de la pierre qui se refuse d'oublier et dont l'existence est un acte de résistance en soi. Sans oublier que les pierres ont été apportées par des hommes afin de contribuer à leur façon à un travail de mémoire collectif dans lequel chaque geste compte mais encore plus celui du don. Car le Mémorial est avant tout le don de la pierre.
Στην αιχμή της πέτρας
Ν. Λυγερός
Συνήθως δεν σκεφτόμαστε τις πέτρες παρά μόνον την ώρα του θανάτου μας. Για να προετοιμάσουμε εκείνη τη στιγμή, κόβουμε ταφόπλακες σαν να πρόκειται να επισημάνουμε την παρουσία μας μέσα στον χρόνο με μια μαρτυρία μέσα στον χώρο. Δεν εκτιμούμε παρά μόνον εκείνη τη στιγμή την πραγματικά διαχρονική όψη της πέτρας. Διότι μετά την τοποθέτησή της πάνω στον τάφο, σπεύδουμε αμέσως να την ξεχάσουμε. Είναι το ίδιο σχήμα που εισβάλλει στο πνεύμα του σχεδιαστή τού μνημείου. Εστιάζεται στο έργο του επιθυμώντας να αναπαραγάγει αυτό το σχήμα, για να παραμείνει στην παράδοση, δίχως να υπολογίζει πως την ίδια στιγμή μηδενίζει, τον ύψιστο ρόλο της πέτρας. Στην πραγματικότητα, ένα μνημείο δεν έχει την οντολογική λειτουργία που εμείς φυσιολογικά πιστεύουμε. Η ίδια του η οντολογία δεν είναι παρά μόνον τελεολογία, διότι εάν δεν εκπληρώνει την αποστολή του, απλούστατα δεν έχει νόημα. Δεν έχει τούτο υποτιμηθεί από μια άσχημη λειτουργικότητα, απλούστατα δεν υπάρχει πλέον. Επίσης, το μνημείο δεν αναπαριστά το αποτέλεσμα του ανθρώπου που πληγώνει την πέτρα για να θυμάται, μα εκείνο της πέτρας που αγγίζει τον άνθρωπο για να μην ξεχνά. Υπό την έννοια αυτή το Mémorial στη Λυών για τη γενοκτονία των Αρμενίων αποτελεί ένα παράδειγμα. Πράγματι, δεν είναι λαξευμένο στις πέτρες, τις υποστηρίζει. Αξιοποιεί τη σκόνη για να κατασκευάσει το φύλλο που υποβαστάζει την πέτρα. Με κανέναν τρόπο δεν καταστρέφει. Αρκείται σε έναν σίγουρο τρόπο για να διασφαλίσει ακέραια την αξία της πέτρας, όπως θα το έκανε μια κοσμηματοθήκη. Υπάρχει, επίσης, σεμνότητα σ' αυτό το Mémorial, διότι ξέρει τι αντιπροσωπεύει η πέτρα για μια χώρα όπως η Αρμενία που δεν κάνει παρά μόνον αυτό. Η πέτρα είναι φορτωμένη με μνήμη και κάθε παρέμβαση επάνω της, δεν θα ήταν παρά μόνον μια ακόμη πράξη βαρβαρότητας, μια πράξη βαρβαρότητας επί πλέον, καθώς προορίζεται να αναπαριστά το απερίγραπτο της γενοκτονίας. Ακόμη και το διαστήλιο, που υποστηρίζει εκείνες τις επιγραμματικές σημειώσεις, είναι διακριτικό για να συνδέεται με την τοποθεσία προκειμένου να θέσει ακόμη πιο εμπρός το μεγαλείο της πέτρας, που αρνείται να ξεχάσει και της οποίας η ύπαρξη αφ' εαυτής της είναι μια πράξη αντίστασης. Χωρίς να ξεχνούμε πως οι πέτρες μεταφέρθηκαν από τους ανθρώπους για να συνεισφέρουν με τον δικό τους τρόπο σε μια εργασία συλλογικής μνήμης, στην οποία κάθε χειρονομία μετρά, μα ακόμη περισσότερο εκείνη της προσφοράς. Διότι το Mémorial είναι πάνω απ' όλα η προσφορά της πέτρας.
