Holodomor : de l’envergure de l’oubli à la grandeur de la mémoire
N. Lygeros
Le terme Holodomor n’est pas une abstraction pas même une abduction. C’est une réalité longtemps oubliée qui ne prend du sens que depuis peu. C’est dire l’envergure de l’oubli. C’est en ce sens aussi que le génocide des Ukrainiens contribue à la prise de conscience de la mémoire. Car dans ce cas, cette dernière n’est pas une sacralisation comme le prétendent certains. La mémoire est une survie dans le monde du néant et de l’oubli. Il ne s’agit pas de commémorer un évènement glorieux même si celui-ci pourrait être une défaite. Il s’agit de résister à la barbarie et la puissance de l’oubli. Alors que le génocide a eu lieu en 1933, ce n’est qu’en 1991 qu’il refait surface dans l’histoire du monde et encore si timidement qu’il a mis du temps pour déranger la société de l’indifférence. Holodomor nous démontre la puissance de l’oubli. Durant des décennies, il a été capable d’écraser la mémoire par son silence. Il ne s’agissait pas d’une non reconnaissance comme pour le génocide des Juifs et le génocide des Arméniens. Il s’agissait d’une inexistence. Avant même qu’il soit reconnu, il fallait qu’il existe. Or tout a été fait par la politique stalinienne pour démontrer son inexistence et ce a priori et non a posteriori. Aussi la cause ukrainienne a pris beaucoup de retard car elle ne pouvait pour ainsi dire commencer. Cette caractéristique est tout à fait fondamentale car elle prouve que les huit phases génocidaires ne forment pas une partition. Il y a des enchevêtrements. En particulier le processus de négation peut commencer dès la phase de l’élimination. De cette manière les victimes n’existent pas. C’est l’application plus abstraite encore du principe de déshumanisation. Celui-ci affirme que les victimes ne sont pas humaines pour permettre aux bourreaux de mieux les éliminer. L’enclenchement du processus de négation durant l’élimination n’offre plus aux victimes le droit d’exister. La politique stalinienne a procédé à un génocide hermétique, en vase clos. Seulement les hommes libres existent et malgré le temps de l’oubli et l’envergure de celui-ci, la grandeur de la mémoire demeure. Le génocide des Ukrainiens dans la lignée du génocide des Arméniens doit suivre la voie tracée par le processus de réparation. Ne serait-ce que parler du génocide des Ukrainiens sans même employer le terme de reconnaissance permet de déchirer l’oubli et de saisir le rôle transcendant de la mémoire et de la dignité humaine. La valeur du génocide des Ukrainiens provient de la résistance du peuple à exister malgré l’interdiction. Les ventres ronds ne doivent pas être morts pour rien. Il ne s’agit pas de répéter le slogan dépourvu de sens à savoir plus jamais cela. Car cela revient toujours et malgré tout. Mais plutôt de préparer les peuples à lutter dès les premières phases du processus génocidaire afin d’éviter celle de l’élimination. Les Ukrainiens existent malgré tout. L’appareil stalinien ne peut plus écrire le livre du rire et de l’oubli. Le signet n’a pas disparu. Il nous faut donc écrire pour exister et exister pour écrire.
Голодомор: від радіусу дії забуття до величі пам'яті
Н. Лігерос
Переклад Г. Маслюк
Термін „голодомор” – це не абстракція і не перебільшення. Це реальність, яка довгий час була забута і тільки нещодавно почала набувати сенсу. З цього видно радіус дії забуття. В цьому розумінні ґеноцид українців робить внесок в усвідомлення значення пам’яті. Тому що у цьому випадку остання не є культом святості, як стверджують деякі. Пам’ять – це спосіб виживання в світі порожнечі й забуття. Не йдеться про святкування якоїсь славетної події, хоч це могла бути й поразка. Мова йде про опір варварству і про силу забуття. Не дивлячись, що геноцид українців відбувся у 1933 році, він лише в 1991 році починає знову згадуватися у творах з всесвітньої історії, але так несміливо, що знадобився додатковий час, аби суспільство байдужості почало реагувати. Голодомор демонструє силу забуття. Впродовж десятиліть йому вдалося розтоптати пам’ять завдяки мовчанню. Це не просто невизнання, як у випадку з Ґеноцидом євреїв та Ґеноцидом вірмен. Мова про повну відсутність відомостей про його існування. Перш ніж бути визнаним, він мав би існувати. Сталінська політична машина доклала всіх можливих зусиль, щоб довести, що ґеноциду українців ніколи не було ще до його початку, а не потім. Боротьба українців за визнання цього геноциду також дуже затрималась, тому що не могла початись хоч якоюсь мірою. Ця причина є основною, тому що доводить, що вісім етапів ґеноциду (за класифікацією Стантона) неможливо розділити. Існує їх взаємне перекриття. Зокрема, "процедура заперечення" може початися вже на "етапі знищення". Таким чином, "жертв не існує". Йдеться про добре приховане застосування принципу дегуманізації, яким проголошується, що жертви не є людьми, таким чином катам легше їх нищити. Початок процедури заперечення під час знищення не дає жертвам права на існування. Сталінська політика влаштувала герметичний ґеноцид, у закритому просторі. Однак вільні люди існують завжди і, попри період забуття та радіус його дії, велич пам’яті залишається. Визнання Ґеноциду українців, як це було із визнанням Ґеноцидом вірмен, повинно слідувати шляхом, що його проклала процедура відновлення справедливості. Сам факт, що ми говоримо про Ґеноцид українців без вживання терміну „визнання”, дозволяє розірвати серпанок забуття і усвідомити фундаментальний характер пам’яті і людської гідності. Цінність досвіду Ґеноциду українців полягає в опорі народу – в прагненні існувати попри заборону. Здуті животи не мають загинути даремно. Не варто просто повторювати гасло, без жодного сенсу – „ніколи більше не повториться”. Тому що це все одно завжди повертається. Однак краще підготувати народи, щоб вони боролися вже на перших етапах ґеноциду, щоб уникнути фази винищення. Українці існують попри все це. Сталінський механізм більше не зможе написати книгу глуму й забуття. Закладка не зникла. Тому, треба писати, щоб існувати, та існувати, щоб писати.
Γολοντομόρ: από την εμβέλεια της λήθης στο μεγαλοσύνη της μνήμης.
Ν. Λυγερός
Ο όρος Γολοντομόρ δεν είναι μια αφαίρεση, ούτε καν μια απαγωγή. Είναι μια πραγματικότητα που για καιρό είχε ξεχαστεί και η οποία αποκτά νόημα πολύ πρόσφατα. Από αυτό φαίνεται η εμβέλεια της λήθης. Υπό αυτήν την έννοια επίσης η γενοκτονία των Ουκρανών συμβάλλει στη συνειδητοποίηση της μνήμης. Γιατί σε αυτήν την περίπτωση, η τελευταία δεν αποτελεί ιεροποίηση όπως ισχυρίζονται ορισμένοι. Η μνήμη είναι μια επιβίωση στον κόσμο του κενού και της λήθης. Δεν πρόκειται για τον εορτασμό ενός ένδοξου γεγονότος παρόλο που θα μπορούσε να είναι μια ήττα. Πρόκειται για την αντίσταση στη βαρβαρότητα και για τη δύναμη της λήθης. Ενώ η γενοκτονία συνέβη το 1933, μόλις το 1991 επανέρχεται στην παγκόσμια ιστορία και επίσης με τόσο δειλό τρόπο, που χρειάστηκε χρόνος για να ενοχλήσει την κοινωνία της αδιαφορίας. Το Γολοντομόρ καταδεικνύει τη δύναμη της λήθης. Κατά τη διάρκεια δεκαετιών, κατάφερε να συνθλίψει τη μνήμη με τη σιωπή του. Δεν επρόκειτο για μια μη αναγνώριση όπως στην περίπτωση της γενοκτονίας των Εβραίων και της γενοκτονίας των Αρμενίων. Επρόκειτο για μια ανυπαρξία. Πριν καν αναγνωριστεί, έπρεπε να υπάρξει. Εντούτοις, η σταλινική πολιτική κατέβαλε κάθε δυνατή προσπάθεια προκειμένου να αποδείξει την ανυπαρξία της εκ των προτέρων και όχι εκ των υστέρων. Επίσης, ο ουκρανικός αγώνας άργησε πολύ καθώς δεν μπορούσε κατά κάποιον τρόπο να ξεκινήσει. Αυτό το χαρακτηριστικό είναι απολύτως θεμελιώδες γιατί αποδεικνύει ότι οι οκτώ φάσεις της γενοκτονίας δεν αποτελούν ένα διαμερισμό. Υπάρχουν αλληλοεπικαλύψεις. Συγκεκριμένα, η διαδικασία της άρνησης μπορεί να ξεκινήσει ήδη από τη φάση της εξολόθρευσης. Με αυτόν τον τρόπο, τα θύματα δεν υπάρχουν. Πρόκειται για την ακόμη πιο αόριστη εφαρμογή της αρχής της απανθρωποποίησης. Αυτή δηλώνει ότι τα θύματα δεν είναι άνθρωποι για να επιτρέψει στους δήμιους να τους εξολοθρεύσουν ευκολότερα. Η έναρξη της διαδικασίας άρνησης κατά τη διάρκεια της εξολόθρευσης δεν προσφέρει στα θύματα το δικαίωμα ύπαρξης. Η σταλινική πολιτική προχώρησε σε μια ερμητική γενοκτονία, σε κλειστό χώρο. Μόνο που οι ελεύθεροι άνθρωποι υπάρχουν και παρά τον καιρό της λήθης και την εμβέλειά της, η μεγαλοσύνη της μνήμης παραμένει. Η γενοκτονία των Ουκρανών, στη γραμμή της γενοκτονίας των Αρμενίων, πρέπει να ακολουθήσει την πορεία που χάραξε η διαδικασία διόρθωσης. Αν μη τι άλλο, το γεγονός του να μιλήσουμε για τη γενοκτονία των Ουκρανών χωρίς να χρησιμοποιήσουμε καν τον όρο «αναγνώριση» επιτρέπει το σκίσιμο του πέπλου της λήθης και τη συνειδητοποίηση του υπερβατικού ρόλου της μνήμης και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Η αξία της γενοκτονίας των Ουκρανών προκύπτει από την αντίσταση του λαού να υπάρξει παρά την απαγόρευση. Οι στρογγυλές κοιλιές δεν πρέπει να πεθάνουν για το τίποτα. Δεν πρόκειται για την επανάληψη ενός συνθήματος που στερείται σημασίας, δηλαδή «ποτέ ξανά αυτό». Γιατί αυτό επανέρχεται πάντα και παρ’ όλα αυτά. Όμως είναι καλύτερο να προετοιμάζουμε τους λαούς να πολεμήσουν ήδη από τις πρώτες φάσεις της διαδικασίας της γενοκτονίας προκειμένου να αποφύγουν τη φάση της εξολόθρευσης. Οι Ουκρανοί υπάρχουν παρ’ όλα αυτά. Ο σταλινικός μηχανισμός δεν μπορεί πια να γράψει το βιβλίο του γέλιου και της λήθης. Ο σελιδοδείκτης δεν εξαφανίστηκε. Πρέπει, λοιπόν, να γράφουμε για να υπάρχουμε και να υπάρχουμε για να γράφουμε.
