Holodomor et techniques staliniennes
N. Lygeros
La compréhension du Holodomor ne provient pas uniquement de la phase d’élimination. En effet il est nécessaire de saisir l’ensemble du processus. Malgré les résistances de certains à accepter la réalité du génocide des Ukrainiens, l’appareil stalinien a laissé de nombreuses traces dans sa bureaucratie. En examinant certains documents comme la circulaire de l’OGPU n° 50062 sur les mesures à prendre pour déporter un million d’individus au Kazakhstan, nous pouvons mesurer l’ampleur du dispositif mis en place. Le chef adjoint de l’OGPU, Iagoda, s’exprime en termes très clairs. Il parle d’un million d’individus comme s’il s’agissait d’un simple transport de marchandise. Il emploie le terme prétendument neutre de contingent mais le rôle de ce dernier est clairement défini. Il en parle comme d’une propriété privée. Il considère l’OGPU comme le seul maître d’œuvre et c’est pour cela que ce contingent n’est pas mis à la disposition de l’industrie. Pour lui, ce million d’hommes n’est qu’une machine économique qui est censée assurer un rendement effectif. Il donne même le délai maximal de deux ans qui permettra de dégager l’Etat de tout approvisionnement de ce contingent. Ce dernier est exclusivement consacré au travail de l’agriculture, de la pêcherie et de l’artisanat. Or il est inconcevable dans le domaine de l’agriculture et de la pêche de prévoir avec certitude le rendement puisque les conditions climatiques représentent un facteur limitant dans l’évolution de ce dernier. Cependant le Chef adjoint de l’OGPU précise dans sa circulaire que les déportés devront être en mesure de dégager une production commercialisable. Il ne s’agit donc pas seulement d’avoir une structure indépendante mais capable de produire des bénéfices. Il est difficile de ne pas voir dans ces contraintes des caractéristiques d’une vision paradoxalement capitaliste. Le moyen pour aboutir à cet objectif c’est la mise en place des sovkhozes céréaliers, d’énergie et de productions de légumes. Ce qui et intéressant c’est que dans l’année 1933 alors que le processus commence déjà en 1932, le Chef adjoint de l’OGPU demande à ce que le plan de cette culture pour le contingent déjà installé, soit modifié. Il insiste sur le fait que les surfaces consacrées aux légumes, pommes de terre, céréales, plantes fourragères devront être fortement augmentées. Nous en déduisons que les rendements étaient déjà insuffisants. Aussi le nouveau contingent a un rôle à jouer qui est basé sur les nouvelles données de l’époque. Cela ne fait qu’augmenter la précision sur le rendement. En réalité, même si les conditions sont modifiées, les exigences demeurent les mêmes. Nous voyons dans cette circulaire de nombreux éléments qui caractérisent une position inflexible qui ne peut conduire qu’à une catastrophe dans le meilleur des cas et à un génocide dans le pire des cas. La mise en place de ce décor absolu ne peut être interprétée comme une simple erreur d’estimation. Les contraintes étaient calculées pour être irréalisables même si les Ukrainiens devaient se tuer à la tâche. Circulaire de l’OGPU n° 50 062 sur les mesures à prendre pour déporter un million d’individus au Kazakhstan
7 février 1933
Pour Karoutski, R. P. du Guépéou du Kazakhstan, Alma-Ata
Pour Bak, Département régional de l’OGPU, Petropavlovsk (copie)
Au cours de l’hiver-printemps de cette année, il est prévu d’installer un nouveau contingent d’environ un million d’individus dans le Kazakhstan méridional et dans le Kazakhstan central (en particulier dans le district d’Atabasar et autour du lac Teniz). Ce contingent, qui travaillera dans l’agriculture, les pêcheries et l’artisanat, ne sera pas mis à la disposition de l’industrie. L’OGPU est le seul maître d’oeuvre en ce qui concerne l’exploitation économique de ce contingent. Le plan d’exploitation prévoit que l’État devra être totalement dégagé de tout approvisionnement de ce contingent dans un délai maximal d’un à deux ans. À l’expiration de ce délai, les déportés devront être en mesure de dégager une production commercialisable. Dans ce but, il sera organisé des sovkhozes céréaliers, d’élevage et de production de légumes. Concernant le contingent déjà installé, le plan de culture pour 1933 devra être modifié ; les surfaces consacrées aux légumes, pomme de terre, céréales, plantes fourragères devront être fortement augmentées. […]
Le Chef-adjoint de l'OGPU, Iagoda
Голодомор і сталінські методи
Н. Лігерос
Переклад Г. Маслюк
Голодомор не треба розуміти тільки як безпосереднє винищення. Необхідно, власне, збагнути все це явище вцілому. Дехто опирався і не хотів визнавати факт ґеноциду українців. Але сталінський режим, маючи розвинену бюрократичну систему, залишив достатньо слідів у відповідних документах. Аналізуючи деякі з них, а саме циркуляр ОГПУ №50062 «Про необхідність застосування заходів щодо переселення мільйона осіб у Казахстан», ми можемо усвідомити весь масштаб цього рішення. Заступник голови ОГПУ Ягода висловлюється ясно. В циркулярі він згадує про мільйон людей так, ніби йдеться про перевезення товару. Вживає начебто нейтральний термін «трудовий загін», хоча роль цього терміна абсолютна зрозуміла. Він говорить начебто про особисту власність. Ягода вважає ОГПУ єдиним керівним органом, який може розпоряджатися трудовим загоном, і саме тому цих людей не направляють на роботу у промисловість. Для нього мільйон людей це ніщо інше, як механізм, котрий треба налагодити, щоб давав задовільний прибуток. Він пропонує також дворічний план, завдяки якому держава звільняється від зобов’язань забезпечувати трудовий загін продовольством, що змусить людей займатися виключно сільським господарством, рибальством і ремісництвом. І хоча у галузі сільського господарства і рибальства неможливо з упевненістю передбачити розміри прибутку, оскільки обмежувальним чинником є кліматичні умови, заступник голови ОГПУ у своєму наказі призначає точну кількість товарної продукції, яку переселенці мусять здавати. Значить, справа не просто в тому, щоб мати якусь самостійну структуру, а в тому, щоб ця структура могла виробляти матеріальні блага. В цих діях ясно розпізнаються риси, як це не парадоксально, абсолютно капіталістичного бачення. Засобом успішного досягнення цієї мети стане організація радгоспів, які займатимуться вирощуванням зернових культур. Викликає інтерес ще один факт. Не дивлячись на те, що проект розпочався ще у 1932 році, заступник голови ОГПУ у 1933 році наказує змінити сільськогосподарський план для щойно прибулого трудового загону. Він наполягає на тому, щоб значно поширити посівні площі для овочів, картоплі і зернових. З цього можна зробити висновок, що врожаю було уже недостатньо. Так, ці люди мусили зіграти роль, в основу якої лягли нові умови тієї епохи. Іншими словами, треба було збільшити врожай. Але в дійсності, навіть зі зміною умов, потреби залишаються тими самими.
У наведеному циркулярі ми бачимо достатньо фактів, котрі характеризують жорстку позицію, яка в кращому випадку вела до катастрофи, а в гіршому – до ґеноциду. Втілення цього досконалого сценарію не може бути розтлумачено як проста помилка у розрахунках. Несприятливі умови були враховані таким чином, щоб їх неможливо було подолати, навіть якщо б українці й загинули, виконуючи свій „обов’язок”.
Циркуляр ОГПУ №50062 «Про необхідність застосування заходів щодо переселення мільйона осіб до Казахстану».
7 лютого 1933 р.
7 лютого 1933 р.
Каруцькому Р.П.
ГПУ Казахстану, Алма-Ата
Бaку, обласне відділення ОГПУ, Петропавловськ (копія).
ГПУ Казахстану, Алма-Ата
Бaку, обласне відділення ОГПУ, Петропавловськ (копія).
Впродовж зимово-весняного періоду нинішнього року передбачається розмістити новий трудовий загін кількістю приблизно мільйон осіб у південному і центральному Казахстані (особливо в області Атабазар і навколо озера Теніс). Трудовий загін, який буде займатися сільським господарством, рибальством і ремісництвом, не повинен направлятись на роботу у промисловості. ОГПУ є єдиним керівним органом щодо економічного використання цього загону. Планом передбачається, що у максимальний термін до 2років держава повністю зніме з себе обов’язок постачати продовольство в цей загін. Після завершення плану переселенці мусять бути спроможними здавати товарну продукцію. З цією метою будуть організовані радгоспи, що займатимуться вирощуванням зернових культур і тваринництвом. Стосовно щойно прибулого трудового загону, плани виробництва для нього повинні бути зміненими на 1933рік. Посівні площі для овочів, картоплі, зернових треба буде значно збільшити. […]
Заступник голови ОГПУ Ягода
Заступник голови ОГПУ Ягода
Γολοντομόρ και σταλινικές τεχνικές
N. Lygeros
Η κατανόηση του Γολοντομόρ δεν προέρχεται αποκλειστικά από τη φάση της εξόντωσης. Στην ουσία, χρειάζεται να καταλάβουμε ολόκληρη τη διαδικασία. Παρά τις αντιστάσεις μερικών στο να αποδεχτούν την πραγματικότητα της γενοκτονίας των Ουκρανών, το σταλινικό σύστημα άφησε αρκετά αποτυπώματα μέσα στη γραφειοκρατία του. Εξετάζοντας ορισμένα έγγραφα όπως την εγκύκλιο της OGPU nο 50062 όσον αφορά στα μέτρα που θα λαμβάνονταν για τον εκτοπισμό ενός εκατομμυρίου ατόμων στο Καζακστάν, μπορούμε να μετρήσουμε το εύρος του διατακτικού όπως αυτό διατυπώθηκε. Ο υπαρχηγός της OGPU, Iagoda, εκφράζεται ξεκάθαρα. Αναφέρεται σε ένα εκατομμύριο άτομα σαν να επρόκειτο για μια απλή μεταφορά εμπορευμάτων. Χρησιμοποιεί τον δήθεν ουδέτερο όρο «τάγμα εργασίας» αν και ο ρόλος του τελευταίου έχει σαφώς καθοριστεί. Μιλά γι’ αυτό σαν να πρόκειται για ατομική ιδιοκτησία. Θεωρεί την OGPU σαν το μοναδικό πρωτομάστορα και γι’ αυτόν το λόγο το τάγμα εργασίας δεν τίθεται στη διάθεση της βιομηχανίας. Για εκείνον, αυτό το ένα εκατομμύριο άνθρωποι δεν είναι παρά μία οικονομική μηχανή η οποία ρυθμίζεται να εξασφαλίζει μία ικανοποιητική απόδοση. Δίνει ακόμα και μέγιστο χρονοδιάγραμμα δύο ετών που θα επιτρέψει την αποδέσμευση του Κράτους από κάθε τροφοδοσία αυτού του τάγματος εργασίας, το οποίο αναγκάζεται να ασχοληθεί αποκλειστικά με τη γεωργία, την αλιεία και τη βιοτεχνία. Ενώ είναι αδιανόητο στον τομέα της γεωργίας και της αλιείας να προβλεφθεί με βεβαιότητα η απόδοση, εφόσον οι κλιματικές συνθήκες αποτελούν περιοριστικό παράγοντα της εξέλιξής της. Εν τούτοις, ο υπαρχηγός της OGPU ορίζει επακριβώς στην εγκύκλιό του ότι οι εκτοπισθέντες θα πρέπει να είναι σε θέση να εκκαθαρίζουν μία εμπορεύσιμη παραγωγή. Άρα, το θέμα δεν είναι απλώς να έχουμε μια δομή αυτεξούσια, αλλά ικανή να παράγει αγαθά. Μέσα σε αυτές τις ρυθμίσεις, διακρίνουμε καθαρά τα χαρακτηριστικά ενός οράματος όλως παραδόξως καπιταλιστικού. Το μέσον για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος είναι να τεθούν σε εφαρμογή τα sovkhozes δημητριακών, ενέργειας και παραγωγής φθαρτών. Αυτό που αποτελεί ενδιαφέρον είναι ότι το έτος 1933, ενώ η διαδικασία είχε αρχίσει ήδη το 1932, ο υπαρχηγός της OGPU διατάζει να αλλάξει το σχέδιο καλλιέργειας του νεο-εγκατεστημένου τάγματος εργασίας. Επιμένει στο γεγονός ότι οι εκτάσεις για την καλλιέργεια των λαχανικών, πατατών, δημητριακών, χορταρ_9;ν εκτοπισμό ενός εκατομμυρίου ατόμων στο Καζακστάν 7 Φεβρουαρίου 1933
Για τον Karoutski, R. P. της GPU του Καζακστάν, Alma-Ata
Για τον Bak, Περιφεριακό τμήμα της OGPU, Petropavlovsk (αντίγραφο)
Κατά τη διάρκεια της φετινής περιόδου χειμώνα-άνοιξης, προβλέπεται να εγκατασταθεί ένα νέο τάγμα εργασίας, περίπου ενός εκατομμυρίου ατόμων, στο νότιο και στο κεντρικό Καζακστάν (ειδικά στην επαρχία Atabasar και στον περίγυρο της λίμνης Teniz). Αυτό το τάγμα εργασίας, το οποίο θα ασχολείται με τη γεωργία, την αλιεία και τη βιοτεχνία, δεν θα τεθεί στη διάθεση της βιομηχανίας. Η OGPU είναι ο μόνος πρωτομάστορας όσον αφορά στην οικονομική εκμετάλλευση αυτού του τάγματος. Το σχέδιο της εκμετάλλευσης προνοεί όπως το κράτος θα πρέπει να είναι εξολοκλήρου αποδεσμευμένο από κάθε τροφοδοσία αυτού του τάγματος εργασίας εντός μεγίστου χρονοδιαγράμματος 2 ετών. Στη λήξη αυτού του χρονοδιαγράμματος, οι εκτοπισθέντες θα πρέπει να είναι σε θέση να εκκαθαρίζουν μία εμπορεύσιμη παραγωγή. Με αυτόν το στόχο, θα οργανωθούν sovkhozes δημητριακών, κτηνοτροφίας και παραγωγής φθαρτών. Όσον αφορά στο νεο-εγκατεστημένο τάγμα εργασίας, το σχέδιο καλλιέργειας 0α πρέπει να αλλάξει για το 1933· οι εκτάσεις για την καλλιέργεια των λαχανικών, πατατών, δημητριακών, χορταρικών θα πρέπει να αυξηθούν σημαντικά. [...]
Ο υπαρχηγός της OGPU, Iagoda
