L’apport géopolitique du Holodomor
N. Lygeros
Le problème général des défenseurs des droits de l’homme dans le cadre de la lutte pour la reconnaissance d’un génocide, c’est la mise en évidence des contraintes géopolitiques. Celles-ci sont omniprésentes et cependant invisibles à la plupart des gens. Alors une reconnaissance semble toujours facile ou pour ainsi dire formelle dans la plupart des cas. Dans le cas de génocides typiquement raciaux comme celui des Juifs ou des Arméniens, il est difficile de constater immédiatement le contexte géopolitique qui demeure caché dans le fond raciste. Alors que pour la grande famine de 1932-1933 en Ukraine, c’est bien le stalinisme qui est en cause. Aussi l’aspect géopolitique de ce génocide est à la base. Cette nouvelle problématique explique non seulement les difficultés endurées pour les reconnaissances mais aussi l’élément géopolitique présent dans tous les génocides. En effet ces derniers exploitent souvent un racisme latent pour parvenir à des buts géopolitiques. Cette fois l’enjeu est bien géopolitique dès le commencement. L’objectif de Staline était le contrôle absolu du territoire ukrainien dans un cadre avant tout logistique. Cet objectif avant tout logistique pouvait se réaliser par le biais des kolkhozes. Ceci explique la première phase de la planification. Les problèmes intrinsèques de cette planification ont engendré des frictions au sens de Clausewitz dans tout le corps du système. En voulant les éliminer, Staline et son appareil se sont concentrés sur la plus grande résistance de ces frictions. Cette fois l’erreur logistique s’est transformée en erreur stratégique puisque l’élimination des frictions consistait à commettre un crime contre l’humanité, un véritable génocide de plusieurs millions de personnes. Car il ne s’agit pas seulement d’une erreur humaine. L’envoi de l’armée rouge pour contrecarrer des comportements prétendument contre-révolutionnaires ne fait que confirmer cette idéologie. Seulement pour parvenir à ses fins, Staline et son appareil avaient besoin d’un dogme stratégique axé sur la réalité d’un ennemi d’ordre social de la nation. Le prétexte a permis de mettre en place un acte de barbarie. Le problème actuel du Holodomor c’est que sa reconnaissance implique des critiques d’ordre géopolitique. Aussi il est interprété comme une tentative de mener une critique politique. En réalité ce type de défense est la continuation du dogme stratégique de Staline. Le génocide des Ukrainiens n’était qu’un moyen pour Staline afin d’atteindre ses véritables objectifs. La reconnaissance du génocide selon ce dogme implique la critique des objectifs. D’où la difficulté d’obtenir des reconnaissances dans certains états. Nous voyons qu’il s’agit d’un prétexte utilisé de manière double et qui met en évidence l’enjeu géopolitique de la reconnaissance. Se contenter de rester dans un cadre strictement restreint aux droits de l’homme ne permet pas d’être efficace. Il suffit pour cela de réaliser ne serait-ce qu’en France, que la démonstration de la culpabilité du régime nazi entraînant celle du régime de Vichy, et donc indirectement de la France officielle, a été difficilement établie, non pas en raison d’une contestation possible des faits historiques mais de la réalisation des répercussions géopolitiques de la reconnaissance des actes. Le Holodomor réactive de manière plus intense cette problématique.
Η γεωπολιτική συμβολή του Γολοντομόρ
N. Lygeros
Το γενικότερο πρόβλημα των υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο πλαίσιο του αγώνα για την αναγνώριση μιας γενοκτονίας, είναι η απόδειξη των γεωπολιτικών περιορισμών. Οι περιορισμοί αυτοί είναι πανταχού παρόντες, ωστόσο είναι αόρατοι για τους περισσότερους ανθρώπους. Έτσι μια αναγνώριση φαίνεται πάντα εύκολη ή κατά κάποιον τρόπο τυπική στις περισσότερες περιπτώσεις. Στις περιπτώσεις τυπικά φυλετικών γενοκτονιών όπως αυτής των Εβραίων ή των Αρμενίων, είναι δύσκολο να διαπιστωθεί αμέσως το γεωπολιτικό πλαίσιο που παραμένει κρυμμένο στο ρατσιστικό υπόβαθρο. Ενώ για τον μεγάλο λιμό του 1932-1933 στην Ουκρανία, το θέμα είναι ο σταλινισμός. Επίσης, η γεωπολιτική πτυχή αυτής της γενοκτονίας βρίσκεται στη βάση. Αυτή η προβληματική εξηγεί όχι μόνο τις υφιστάμενες δυσκολίες για τις αναγνωρίσεις αλλά και το γεωπολιτικό στοιχείο που είναι παρόν σε όλες τις γενοκτονίες. Πράγματι οι γενοκτονίες εκμεταλλεύονται συχνά έναν λανθάνοντα ρατσισμό προκειμένου να επιτύχουν γεωπολιτικούς στόχους. Σε αυτήν την περίπτωση το διακύβευμα είναι γεωπολιτικό από την αρχή. Στόχος του Στάλιν υπήρξε ο απόλυτος έλεγχος του ουκρανικού εδάφους σε ένα πλαίσιο πρωτίστως εφοδιαστικής αλυσίδας. Αυτός ο στόχος θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί μέσω των κολχόζ. Αυτό εξηγεί την πρώτη φάση του προγραμματισμού. Τα πραγματικά προβλήματα αυτού του προγραμματισμού δημιούργησαν τριβές με την έννοια του Clausewitz σε όλη τη δομή του συστήματος. Επιθυμώντας να τις εξαλείψει, ο Στάλιν και ο μηχανισμός του επικεντρώθηκαν στη μεγαλύτερη αντίσταση αυτών των τριβών. Αυτή τη φορά το λάθος της εφοδιαστικής αλυσίδας μετατράπηκε σε στρατηγικό λάθος, καθώς η εξάλειψη των τριβών συνίστατο στη διάπραξη ενός εγκλήματος κατά της ανθρωπότητας, μιας πραγματικής γενοκτονίας πολλών εκατομμυρίων ανθρώπων. Γιατί δεν πρόκειται απλώς για ένα ανθρώπινο σφάλμα. Η αποστολή του κόκκινου στρατού για να αντισταθμίσει τις υποτιθέμενες αντι-επαναστατικές συμπεριφορές, απλώς επιβεβαιώνει αυτήν την ιδεολογία. Μόνο που για να επιτύχει τους στόχους του, ο Στάλιν και ο μηχανισμός του είχαν ανάγκη από ένα στρατηγικό δόγμα προσανατολισμένο στην πραγματικότητα ενός εχθρού - κοινωνικής φύσης - του έθνους. Το πρόσχημα συνέβαλε στη διάπραξη μιας πράξης βαρβαρότητας. Το σημερινό πρόβλημα του Γολοντομόρ είναι ότι η αναγνώρισή του συνεπάγεται κριτικές γεωπολιτικής φύσης. Επίσης ερμηνεύεται ως μια απόπειρα άσκησης μιας πολιτικής κριτικής. Στην πραγματικότητα, αυτός ο τύπος άμυνας αποτελεί συνέχεια του στρατηγικού δόγματος του Στάλιν. Η γενοκτονία των Ουκρανών ήταν απλώς για τον Στάλιν ένα μέσο επίτευξης των πραγματικών του στόχων. Η αναγνώριση της γενοκτονίας σύμφωνα με αυτό το δόγμα συνεπάγεται την κριτική των στόχων. Από εκεί προκύπτει και η δυσκολία επίτευξης των αναγνωρίσεων σε ορισμένα κράτη. Αντιλαμβανόμαστε πως πρόκειται για μια πρόφαση που χρησιμοποιείται με διπλό τρόπο και η οποία αποδεικνύει το γεωπολιτικό διακύβευμα της αναγνώρισης. Το να αρκεστούμε να παραμείνουμε σε ένα αυστηρά περιορισμένο πλαίσιο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων δεν μας επιτρέπει να είμαστε αποτελεσματικοί. Αρκεί για αυτό να συνειδητοποιήσουμε πως ακόμη και στη Γαλλία, η απόδειξη της ενοχής του ναζιστικού καθεστώτος που είχε ως αποτέλεσμα αυτήν του καθεστώτος Vichy, και επομένως έμμεσα της επίσημης Γαλλίας, επιβλήθηκε δύσκολα, όχι λόγω της ενδεχόμενης αμφισβήτησης των ιστορικών γεγονότων, αλλά λόγω της συνειδητοποίησης των γεωπολιτικών επιπτώσεων της αναγνώρισης των πράξεων. Το Γολοντομόρ ενεργοποιεί εκ νέου με πιο εντατικό τρόπο αυτήν την προβληματική.
Геополітичний вклад Голодомору
Н. Лігерос
Переклад Г. Маслюк
Загальна проблема захисників прав людини в плані боротьби за визнання ґеноциду, є підтвердження геополітичних обмежень. Ці обмеження є завжди присутніми, однак невидимими для більшості людей. Так, визнання здається завжди простою справою, чи, в якійсь мірі типовою, у більшості випадків. У випадках типово расового ґеноциду, наприклад євреїв та вірмен, важко розпізнати відразу геополітичні рамки, які залишаються схованими під расистським фундаментом. Але для Великого Голоду 1932- 1933 рр. в Україні темою є сталінізм. Також, геополітична крива цього ґеноциду знаходиться в його основі. Ця проблема пояснює не лише суттєві складності визнання, але й геополітичний елемент, котрий є присутнім у кожному ґеноциді. І справді, ґеноцид часто використовує помилковий расизм для досягнення геополітичних цілей. В цьому випадку ризик є геополітичним з самого початку. Метою Сталіна був повний контроль над українськими територіями в рамках, головним чином, мережі постачання. Цієї мети можна було досягти через колгоспи. Це пояснює першу стадію програмування. Справжні проблеми цього програмування створили тертя, в розумінні Clausewitz, у всій структурі системи. Бажаючи їх викорінити Сталін і його механізм зосередилися на найбільшому опорі цього тертя. На цей раз помилка мережі постачання перетворилася на стратегічну помилку, бо викорінення тертя перетворилося у злочин проти людства, справжній ґеноцид багатьох мільйонів людей. Тому що мова не йде про одну людську помилку. Завдання Червоної армії - врівноважити уявну антиреволюційну поведінку, просто підтверджує цю ідеологію. Але, щоб досягти своїх цілей, Сталін та його механізм потребували стратегічну догму, зорієнтовану на реального ворога – суспільного складу - нації. Під цією видимістю було вчинено варварський акт. Сьогоднішня проблема Голодомору є в тому, що його визнання включає критику геополітичного характеру. Також вона тлумачиться, як спроба політичної критики. Насправді ж, цей тип захисту заключає у собі продовження стратегічної догми Сталіна. Ґеноцид українців був для Сталіна лише способом досягнення його реальних цілей. Визнання геноциду, за цією догмою, тягне за собою критику його цілей. Звідси походить і складність досягнення визнання окремими країнами. Ми розуміємо, що йдеться про причину, яка використовується двояко, і яка підтверджує геополітичний ризик визнання. Задовольняючись перебуванням у строго обмежених рамках людських прав не дозволяє нам бути результативними. Для цього достатньо усвідомити, що навіть у Франції, підтвердження вини нацистського режиму, що був результатом режиму Vichy і, неопосередковано, офіційної Франції, пройшло важко не через сумнів історичних фактів, але через усвідомлення геополітичних наслідків визнання цих дій. Голодомор піднімає знову і з новою силою цю проблему.
